چکیده

این مقاله درباره جنگ نرم و تأثیرات آن بر ذهن، عقیده و فرهنگ مردم است. هدف از نوشتن این مقاله آشناکردن مردم ایران با جنگ نرم و راهکارهای نفوذ آن در آن ها است.

بر این اساس که در مقابل جنگ نرم قدرت نرم وجود دارد، که بنیاد اصلی امنیت است و جنگ نرم به عنوان منبع و کانون اصلی تهدید در امنیت به شمار می آید، امیدواریم که در پایان این مقاله بتوانیم سطح آگاهی شما را نسبت به جنگ نرم افزایش داده تا در سال های آتی بتوانیم با تکیه بر خدا با این معضل که جامعه ی ما امروزه با آن درگیر است و اصولاً جنگ نرم پدیده ای است که جنبه های مختلف حیات انسان را تحت تأثیر قرار می دهد مبارزه کنیم و در این راستا به موفقیت های عظیمی برسیم.

واژه های کلیدی

فرهنگ، امنیت، اعتقادات، جنگ نرم، قدرت نرم

مقدمه

جنگ پدیده ای است که در آغاز زندگی بشر همراه او بوده است، با این تفاوت که طی گذشت زمان، ابزار مورد استفاده در آن تغییر کرده است. جنگ ها اصولاً به جنگ سخت، نرم و نیمه سخت تقسیم می شود، که در جنگ سخت، ابزارهای سرد یا فیزیکی مورد استفاده قرار می گیرد، مانند: تجهیزات جنگی و اسلحه. این نوع جنگ در زمان گذشته کاربرد بیشتری داشته و در عصر حاضر زیاد پرکاربرد نیست. چون این نوع جنگ از ابزار فیزیکی استفاده می کند، تلفات جانی و مالی زیادی به همراه دارد و چون نمی تواند بر اعتقادات و فرهنگ مردم جامعه هدف (جامعه ی مورد تهاجم) تأثیر بگذارد، دستاوردهای آن کوتاه مدت است. از این رو کشورهای مهاجم سعی می کنند به صورت کم هزینه تر به اهداف خود برسند پس از جنگ نرم استفاده می کنند.

جنگ نرم که یکی از انواع جنگ است که چون به صورت آرام و تدریجی انجام می شود، نتایج آن پایدار و بادوام است و با تمرکز بر مسائل فکری و فرهنگی سعی در جابجایی جامعه هدف دارد. از این رو جامعه مهاجم با نفوذ در فکر و عقیده جامعه هدف سعی می کند وحدت آنان را از بین ببرد و به اهداف خود برسد و برای این کار از رسانه های جمعی استفاده می کند.

امروزه با استفاده از فناوری اطلاعات مانند: ماهواره ها، شبکه های مجازی، سایت ها، وبلاگ ها و حتی تلفن های همراه تأثیرگذاری بر افکار راحت تر صورت می گیرد و شیوه ی تأثیرگذاری آن ها به این صورت است که ابتدا خبرها و اطلاعات صحیح را مطرح می کنند تا اعتماد مخاطبین را جلب کنند، سپس از این اطلاعات صحیح سوء استفاده می کنند یا به عنوان چتری به کار می گیرند و چند موضوع نادرست را با تفسیر خودشان به خورد مخاطبین می دهند.

جامعه ی ما امروزه با این معضل دست و پنجه نرم می کند. حجاب یکی از اهداف مهم جامعه مهاجم است. چون حجاب نقش مهمی در سلامت جامعه ی اسلامی دارد و به عنوان یک سلاح قدرتمند اسلام است و اهمیت جنگ نرم را دو چندان می کند. زیرا جامعه ی اسلامی بدون حجاب مانند تفنگ بدون تیر است.

مقاله (جنگ نرم)

جنگ

جنگ درگیری مسلحانه و طولانی که تلفات زیادی به همراه دارد گفته می شود. معادل واژه جنگ در زبان انگلیسی  واژه « war » است که از نظر زبان شناسان ریشه در واژه های وارهارا « vahara » در زبان فارسی کهن است. جنگ را می توان یکی از حوادث اجتماعی دانست که در طول تاریخ غالباً همراه انسان بوده است. بیشتر جنگ ها به واسطه ی یک اتفاق رخ می دهد. به تدریج با رشد فکری انسان عامل وقوع جنگ ها از یک اتفاق ساده تبدیل به عوامل مختلف و پیچیده سیاسی، مذهبی، اقتصادی و ... گردید و مدت جنگ ها طولانی تر شد. همه ی ما می دانیم که در هر جنگی که روی می دهد، عده ای از دو طرف کشته و تعداد بیشتری زخمی یا دچار آسیب روحی و جسمی می شوند. بنابراین در تعریف جنگ می توان گفت: نبرد خشن و مسلحانه که بین دو یا چند اجتماع مستقل اتفاق می افتد (ابراهیمی، 1391: 8). جنگ های نظامی که امروزه به آن جنگ سخت هم گفته می شود، هزینه های زیادی به همراه داشت، تلفات انسانی آن علاوه بر سربازان کشور مدافع، شامل سربازان کشور مهاجم هم می شود. هزینه های بالای جنگ سخت، پیشرفت فناوری، مخالفت مردم با کشته شدن انسان ها و ... قدرت های نظامی دنیای امروز را بر آن داشت تا از راه دیگری به دنبال تأمین منافع خود باشند (ابراهیمی، 1391: 54).

در نتیجه اگر کشورهای استعمارگر در گذشته با تهاجم نظامی به اهداف خود می رسیدند، در دنیای امروز با روش های جدید و کم هزینه به دنبال منافع خود هستند. بر این اساس تهاجم شکل و محتوی دیگری پیدا کرد که در عصر حاضر به آن « جنگ نرم » گفته می شود (ابراهیمی، 1391: 54).

جنگ نرم

جنگ نرم همان براندازی خزنده و خاموش است که تغییرات ناشی از آن آرام و تدریجی است. هدف از جنگ نرم از پای در آوردن اندیشه و تفکر جامعه یا گروه هدف است تا حلقه های فکری و فرهنگی آن را سست کند و با بمباران خبری و تبلیغاتی بی ثباتی ایجاد کند (عباسی دولت آبادی، 1391: 33). قدرت نرم از نوع اقناعی است، در حالی که قدرت سخت از جنس اجبار است. در حقیقت جنگ نرم نوعی رهبری است زیرا در رهبری بر خلاف مدیریت، نفوذ نیز وجود دارد یعنی در رهبری آنچنان در افراد نفوذ می نماییم که آنچه ما بخواهیم و آنگونه که می خواهیم، انجام دهند. از این رو در جنگ نرم به ذهنیت افراد متمرکز شده و فعالیت می کنیم. به بیان روشن تر، مدیریت ذهن آن ها را انجام خواهیم داد (دکتر اصغر افتخاری و همکاران، 1389: 136/135).

پس جنگ نرم عبارتست از هرگونه اقدام نرم، روانی و تبلیغات رسانه ای که جامعه هدف را نشانه گرفته و قصد دارد بدون استفاده از زور و اجبار اهداف خود را محقق کند. جنگ روانی، جنگ سفید، جنگ رسانه ای، براندازی مردم، انقلاب مخملی، انقلاب رنگی و ... از اشکال مختلف جنگ نرم هستند (ابراهیمی، 1393: 43).

اهداف جنگ نرم

1. تغییر فرهنگ جامعه هدف در جهت تأثیرگذاری بر افکار عمومی

2. ایجاد ترس و نگرانی نسبت به مسائل مختلف (نظامیف سیاسی، اقتصادی)

3. تقویت نارضایتی های ملت نسبت به نظام سیاسی کشور خود

4. ترویج روحیه یأس و ناامیدی و بی توجهی کردن نسل جوان نسبت به مسائل کشور

5. اختلاف افکنی در صفوف مردم و برانگیختن اختلافات میان مقام های نظامی و سیاسی کشور مورد نظر

6. تبلیغات سیاه (با هدف براندازی و آشوب) به وسیله ی شایعه پراکنی، جوسازی و ...

7. ناکارآمد جلوه دادن نظام سیاسی کشور مورد هدف و تخریب و سیاه نمایی ارکان آن نظام

8. تلاش برای بحرانی و حاد نشان دادن اوضاع کشور از راه ارائه ی اخبار نادرست و نیز تحلیل های نادرست و اغراق آمیز (ابراهیمی، 1393: 47).

تفاوت جنگ سخت با جنگ نرم

ویژگی های جنگ نرم

جنگ نرم به دلیل پیچیدگی و اتکا به قدرت نرم از ویژگی های بسیار زیاد و متنوع برخوردار است که مهم ترین آن ها شامل موارد ذیل است:

1. جنگ نرم در پی تغییر هویت و شخصیت جامعه ی هدف است. در این جنگ، اعتقادات باورها و ارزش های اساسی یک جامعه مورد هجوم قرار می گیرد. با تغییر باورهای اساسی جامعه، قالب های تفکر و اندیشه دگرگون می شود و مدل های رفتاری جدیدی شکل می گیرد.

2. آرام و تدریجی است: جنگ نرم دفعی و شتابان نیست. این جنگ به صورت آرام شروع می شود و به صورت تدریجی به سمت جلو حرکت می کند. آرام و تدریجی بودن این جنگ به گونه ای است که بسیاری آن را تشخیص نمی دهند. جنگ نرم غیر آشکار و نامحسوس است.

3. جنگ نرم الگوساز است. الگوسازی با بهره گیری از نمونه های تاریخی برای نشان دادن تصویری مطلوب از خود، یکی از ویژگی های برجسته ی جنگ نرم است. در این جنگ تلاش می شود تصویری شکست خورده، ناامید و مأیوس از حریف ارائه شود و در مقابل مهاجم با الگوسازی سینمایی، بازی های رایانه ای و الکترونیکیف مجلات، روزنامه ها و ... از نمونه های این بخش محسوب می شوند.

4. جنگ نرم پرتحرک و جاذبه دار است: جنگ نرم که به صورت تدریجی و آرام شروع می شود، در نقطه ای به دلیل ایجاد جاذبه های کاذب، افراد جامعه را برای تحقق اهداف به کار می گیرد. در واقع با گذشت زمان، بسیاری از بازیگران و حتی بازیگردانان جنگ نرم به صورت خواسته یا ناخواسته از درون جامعه ی هدف به استخدام کارگزاران اصلی جنگ نرم در می آیند.

5. پایدار و بادوام است: نتایج جنگ نرم در صورت موفق بودن، پایدار و بادوام خواهد بود. هدف اصلی در جنگ نرم تغییر باورها و اعتقادات است. چنانچه این تغییر حاصل گردد، به راحتی تغییر مجدد و بازگشت به حالت اولیه میسر نمی شود.

6. جنگ نرم هیجان ساز است: با الگوسازی و خلق ارزش های جدید، از احساسات جامعه هدف نهایت بهره برداری می شود. در بهره برداری از احساسات، تلاش می شود از عواطف جامعه ی هدف به عنوان پلی برای نفوذ در افکار و اندیشه ها در جهت ایجاد تغییر و دگرگونی در باورها استفاده شود. بیشتر بازی های رایانه ای و الکترونیکی وارداتی، اکثر فیلم های سینمایی خارجی، انواع موسیقی های تند و بی محتوا و ... از مواردی هستند که در جهت ایجاد و تقویت هیجان های کاذب و هدف دار نقش بسیار مؤثری دارند.

7. جنگ نرم آسیب محور است: ضعف های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، میدان مانور جنگ نرم است. دشمنان در جنگ نرم با شناسایی نقاط ضعف جامعه ی هدف در حوزه های ذکر شده، فعالیت های خود را سامان داده و با خلق ضعف های جدید بر دامنه ی تحرکات خود می افزایند.

8. جنگ نرم تردید آفرین است: در جنگ نرم ایجاد تردید و بدبینی نسبت به بسیاری از مسائل یک اصل و قاعده است. حرکت در این جنگ با خلق تردید و ایجاد ناامیدی و یأس شروع می شود. برای مثال ایجاد تردید نسبت به کارآمدی دین اسلام در عصر حاضر از نمونه های جنگ نرم به حساب می آید(ابراهیمی، 1393: 45 تا 47).

راه های مقابله با جنگ نرم

1. پایبندی به ارزش های اخلاقی

2. دقت و مراقبت در ارتباطات اینترنتی

3. عدم همکاری با افراد گروه های مشکوک و نامطئن

4. داشتن اعتماد به نفس و روحیه ی دفاع از اعتقادات دینی

5. شناخت دشمن و روش های تبلیغاتی آن ها

6. وحدت و انسجام حول محور قانون اساسی و رهبری نظام

7. افزایش توان مواجهه منطقی، گزینشی و انتقادی نسبت به پیام رسانه ها

8. حضور در برنامه هایی که پیام ملت ایران را به جهانیان می رساند مانند شرکت در راهپیمایی روز 22 بهمن، روز قدس و ...(ابراهیمی، 1391: 61).

روش های جنگ نرم

1. تبلیغات: تبلیغات به معنی منتقل کردن و رساندن پیام، افکار و عقاید به دیگران است. در تبلیغات سعی می شود با بهره گیری از کلمات، تصاویر، موسیقی و ... پیام به گونه ای آراسته شود که فکر و سلیقه گیرنده ی پیام براساس خواست و تمایل فرستنده آن شکل بگیرد.

2. شایعه: شایعه به معنای انتشار مطالب و اخباری است که درستی و نادرستی آن معلوم نیست و منبع مشخصی ندارد. در آیات قرآن کریم و احکام دینی به مسلمانان تأکید شده است که در مورد اموری که اطلاع و علم کافی درباره ی آن ندارند، بررسی کنند؛ زیرا چشم وگوش و زبان و قلب انسان در پیشگاه خداوند مسئول هستند (ابراهیمی، 1391: 57).

3. تحریف واقعیت: تحریف یعنی منحرف کردن خبری از مسیر و موضوع اصلی خود که به منظور انحراف اذهان مردم از حق به سوی باطل صورت می گیرد. در تحریف واقعیت، دروغ گفته نمی شود؛ بلکه واقعیت به صورت دیگری بیان می شود که با اصل آن تفاوت دارد (ابراهیمی، 1391: 58) به این صورت که خبر و اطلاعات صحیح را بازگو می کنند تا اعتماد مخاطبان را جلب کنند بعد چند خبر دروغین و غیرواقعی در دل آن جا می دهند (ابراهیمی، 1393: 44).

4. تفرقه افکنی: یکی دیگر از روش های جنگ نرم، دامن زدن به اختلافات موجود در یک یا چند کشور است که به منظور ایجاد بدبینی و به وجود آوردن درگیری و در نهایت برای از بین بردن وحدت یک جامعه صورت      می گیرد.

5. ترور: ترور، تهدید و تلاش برای ایجاد ترس و وحشت در مورد یک گروه یا یک کشور جهت تحت فشار قرار دادن آن ها به منظور تسلیم در برابر خواسته های طراحان آن می باشد. یکی از انواع ترور، ترور شخص است. ترور شخصیت های اندیشمندی چون مطهری، بهشتی، رجایی، باهنر و دانشمندهایی چون شهید علی محمدی و شهید شهریاری که در پیشرفت تکنولوژی هسته ای ما نقش مؤثری داشتند نمونه ای از ترور شخص محسوب می شود (ابراهیمی، 1391: 58 و 59).

جنگ روانی

جنگ روانی که یکی از اشکال جنگ نرم است، خطرناک ترین نوع جنگ ها است. زیرا اندیشه، احساس و رفتار انسان را مورد هدف قرار می دهد و با تضعیف روحیه و سست کردن اراده آن ها را به شکست می کشاند (ابراهیمی، 1391: 55). هدف جنگ روانی که همان عملیات روانی است مرعوب کردن است و قصد بیشتر آن ها هم مرعوب کردن نخبگان و تضعیف اراده ی عمومی است (عباسی دولت آبادی، 1391: 36). امروزه اقدامات رسانه ای و ماهواره ای استکبار جهانی به سرکردگی آمریکا بخش مهمی از جنگ روانی علیه اسلام و انقلاب اسلامی است که در آن دشمن با تمام امکانات خود تلاش می کند تا مردم نسبت به اعتقادات دینی، دستاوردهای انقلاب اسلامی و رهبری نظام شک و تردید ایجاد نماید.

دشمنان ما در صورت موفقیت در گام اول سعی می کنند تا فکر و اندیشه مردم را با تبلیغ فرهنگ بی بندوباریف بی تفاوتی نسبت به ارزش ها و ... پر نموده و از این راه افراد جامعه را در مسیری قرار دهند که تأمین کننده خواست و منافع آن ها باشند. بنابراین جنگ روانی شامل هر نوع اقداماتی است که به منظور نفوذ در فکر و رفتار طرف مقابل و تضعیف و تخریب روحیه ی آن ها صورت می گیرد.(ابراهیمی، 1391: 55)

جنگ روانی در گذشته

جنگ روانی منحصر به دوران معاصر نیست، بلکه همواره در طول تاریخ وجود داشته است. استفاده از نوع آرایش نظامی، ایجاد تغییرات در چهره سربازان در هنگام جنگ، استفاده از موسیقی، سرودهای نظامی، رجزخوانی، علائم و نشانه های خاص و ... همه به منظور بالابردن روحیه ی رزم  مقاومت نیروهای خودی و ایجاد ترس و رعب و وحشت در افراد طرف مقابل صورت گرفته است.

به نمونه های زیر که در طول تاریخ اتفاق افتاده است، توجه نمایید:

1. رومیان در هنگام جنگ کلاه خودها و زره های بزرگی را که چند برابر انسان معمولی بود، می ساختند و از مناطقی که عبور می کردند، آن ها را به عمد در مسیر جا می گذاشتند، تا لشکریان طرف مقابل تصور کنند که سربازان آن ها غول پیکرند و قبل از جنگ روحیه ی مبارزه و مقاومت خود را از دست بدهند.

2. در زمان حرکت سپاهیان اسلام برای فتح مکه، وقتی مسلمانان به نزدیک مکه رسیدند، رسول گرامی اسلام (ص) به یارانش دستور داد هنگام شب بر بالای بلندی های اطراف مکه به صورت پراکنده آتش های زیادی روشن کنند تا هرکس از دور نگاه کند، تصور نماید که یک سپاه چند هزار نفره مکه را محاصره نموده است. در همین حال، پیامبر عباس بن عبدالمطلب را به داخل شهر مکه فرستاد تا با دعوت از ابوسفیان وی را به محلی ببرد که بتواند آن آتش ها را تماشا کند. همین که ابوسفیان مشعل های فروزان بسیار زیاد را مشاهده کرد، چاره ای جز تسلیم در برابر سپاه اسلام ندید، در نتیجه مکه بدون جنگ و خونریزی فتح شد.

3. در جنگ صفین، وقتی سپاهیان امام علی (ع) به فرماندهی مالک اشتر در آستانه ی شکست دادن لشکریان معاویه قرار گرفتند، لشکریان معاویه به منظور ایجاد شک و تردید در سپاهیان امام علی (ع) و برای فرار از شکست، با حیله گری عمروعاص قرآن ها را بر سر نیزه قرار داده و اعلام کردند که ما همه مسلمانیم و باید بین ما و شما این قرآن حکم کند. امام علی (ع) در واکنش به این اقدام معاویه به سپاهیان خود دستور ادامه جنگ داد و فرمود دشمنان شما اعتقادی به قرآن ندارند و این عمل آن ها حیله و نیرنگی برای فرار از شکست است، اما بخشی از سپاهیان امام علی (ع) به فرمان آن حضرت توجه نکرده و در مقابل حضرت ایستادند. سرپیچی این عده در مقابل فرمان امام باعث شد که معاویه و لشکریانش از شکست حتمی نجات پیدا کنند.

4. در دوران 8 سال جنگ تحمیلی صدام علیه ایران، ارتش صدام علاوه بر بمباران شیمیایی رزمندگان و برخی از مناطق مرزی، بارها شهرهای بزرگ را از جمله تهران به منظور ایجاد ترس و وحشت در بین مردم و تضعیف روحیه ی آن ها، تهدید به بمباران شیمیایی می کرد (ابراهیمی، 1391: 56).

پیشنهادها

ما باید به این نکته توجه داشته باشیم که اعتقادات و ارزش های ما، جامعه ی اسلامی را می سازند و اگر اعتقادات و ارزش های دینی و ملی ما نباشد جامعه ی اسلامی هم نخواهد بود.

اصلی ترین و مهم ترین ایده و پیشنهادی که می توانم برای جلوگیری از رسوخ عقیده های باارزشمان بدهم به خانواده ها مخصوصاً مادران گرامی است. زیرا اصولاً فرزندان با مادرانشان انس و الفت خاصی دارند و رفتار مادران در ذهن و افکار فرزندانشان تأثیر می گذارد و چون مادران به نسبت بیشتر از پدران در کنار فرزندان خود هستند، می توانند رفتار و عمل فرزندانشان را تحت نظر خود داشته باشند و سعی کنند از همان کودکی فرزندان دلبند خود را با فرهنگ غنی ایرانی-اسلامی آشنا کنند و حتی سعی کنند نسبت به نوجوانان و جوانان خود توجه بیشتری نشان دهند، زیرا آن ها وارد اجتماع شده اند یا وارد خواهند شد و خود را به غیر از گروه خانواده متعلق به گروه های دیگری چون گروه دوستان می بینند و این گروه ها می توانند تأثیر بسزایی در طرز فکر فرزندان شما داشته باشند.

نتیجه گیری

در عصر حاضر جنگ بسیار وسیع و گسترده ای علیه ایران و اعتقاداتش در جریان است. جنگی به سرکردگی امریکا که می خواهد ایران طبق مبانی فکری، ارزشی و رفتاری خود عمل کند و ایران را تحت سلطه خود بگیرد، به گونه ای که کشور ما را به کلی تغییر دهد؛ با تغییر در نوع پوشش، خوراک، آرایش و ... .

چیزی که بسیار واضح و عینی است تغییر در نوع پوشش یا همان مسئله ی بسیار مهم و جدی مد است. آنان کارشان را بصورت کاملاً آرام و مخفیانه انجام می دهند. مثالی که می زنم به وضوح نشان دهنده ی این تغییر است: مثلاً در حدود 30 سال پیش اندازه ی مانتوها تا ساق پا بوده است که امروزه اندازه ی آن تغییر کرده و به بالای زانو رسیده است.

آن ها اینقدر کارشان را با ظرافت و دقیق انجام می دهند که ما متوجه آن نمی شویم، آن ها می خواهند اعتقادات ما را به فرهنگ غربی نزدیک سازند تا بتوانند راحت تر بر ما تسلط پیدا کنند.

پس ما باید با تکیه بر خداوند بلند تعالی از اعتقادات عمیق و غنی خود حمایت کنیم و نگذاریم این چنین فرهنگ غربی بر ما تأثیر بگذارد. مخصوصاً ما جوانان که فعالان اقتصادی این جامعه هستیم و بخش عظیمی از جامعه را تشکیل می دهیم و قرار است آینده ی این کشور را به دست بگیریم و به سمت جلو یعنی به سمت پیشرفت و ترقی و توسعه حرکت کنیم، باید حواسمان بیشتر به رفتار، پوشش و گفتارمان باشد.

کتاب نامه

1-ابراهیمی، خدایار- و دیگران (1391) آمادگی دفاعی، شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی ایران «سهامی خاص»

2-ابراهیمی، خدایار- و دیگران (1393) آمادگی دفاعی، شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی ایران «سهامی خاص»

3-افتخاری، اصغر (1389) قدرت نرم، فرهنگ و امنیت، دانشگاه امام صادق (ع)

4-پرتوی مقدم، عباس- جوادیان، مسعود (1393) تاریخ ایران و جهان، شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی ایران «سهامی خاص»

5-عباسی دولت آبادی، زهرا(1391) مجله پیوند، نشریه ماهانه آموزشی- تربیتی