شیرین ادب

أتامرون الناس بالبر و تنسون أنفسكم و أنتم تتلون الكتاب أفلا تعقلون» بقره 44
آیا مردم را به نیكی (و ایمان به پیامبری كه صفات او آشكارا در تورات آمده) دعوت می‌كنید، اما خودتان را فراموش می‌نمائید؛ با اینكه شما كتاب (آسمانی) را می‌خوانید! آیا نمی‌اندیشید؟
نكات تفاسیر
1- باید بین قول و عمل آمر به معروف و ناهی از منكر هماهنگی وجود داشته باشد تا امر و نهی تأثیر داشته باشد و یكی از شرایط تأثیر امر به معروف و نهی از منكر طبق این آیه عمل به گفته‌هایست كه آمر و ناهی باید آنرا بر خود لازم بداند. (جامع البیان فی تفسیر القرآن- عیاشی)
2- آمر به معروف و ناهی از منكر باید خودش عامل به گفته‌هایش باشد تا امر و نهی وی مثمر ثمر واقع گردد. (جامع البیان)
3- یكی از شرایط واجب شدن امر به معروف و نهی از منكر، احتمال تأثیر می‌باشد. (جامع‌البیان)
4- یكی از فواید امر به معروف و نهی از منكر پیوستن به امّت پیامبر (صلی الله علیه وآله) می‌باشد. (جامع‌البیان)
5- فرقی میان منافقین با كسانی كه امر و نهی می‌كنند امّا به گفته‌های خود عمل نمی‌كنند نمی‌باشد. (جامع البیان)
6- امر به معروف و نهی از منكر واجب فوری می‌باشد. (جامع البیان)
7- عمل نكردن به گفته‌های خود از نشانه‌های بی‌عقلی است. (ترجمه المیزان)
8- در این آیه، كلمه‌ «النّاس» آمده است و آن دلالت بر عموم دارد و شخص یا اشخاص خاصّی مورد نظر نمی‌باشد. (ترجمه‌ المیزان)
9- امر به معروف و نهی از منكر باید استمرار داشته باشد. (ترجمه تفسیر المیزان)
10- علم داشتن به معروف و منكر از شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منكر می‌باشد. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
11- هر چیزی كه معروف است، شایستگی مورد امر واقع شدن را دارد. «الف و لام» «البّر» یعنی تمام نیكی‌ها. (ترجمه‌تفسیر المیزان)
12- كسی كه امر به معروف و نهی از منكر می‌كند ولی خودش به آنچه امر و نهی كرده عمل نمی‌نماید، گویا خودش را قربانی كرده است. (عیاشی)
13- امر كنندگان و ارشاد كنندگان بی‌عمل را نكوهش می‌كند. (تفسیر راهنما)
14- كسی كه دیگران را ارشاد می‌كند، باید ارشادگر خود نیز باشد. (تفسیر راهنما)
15- ارشادگر به خیر، باید خود نیز عامل به خیر باشد. (تفسیر راهنما)
16- هماهنگی قول و عمل جزء شرایط لزوم امر به معروف و نهی از منكر نمی‌باشد بلكه جزء شروط تأثیر آن می‌باشد، بنابراین افرادی كه عامل به قول خویش نیستند؛ می‌توانند امر و نهی نمایند و نباید به بهانه‌ی عمل نكردن به قول خود این دو فریضه بزرگ ترك شود. (الدّر المنثور)
17- یكی از تأثیرات هماهنگی بین قول و عمل آمر به معروف و ناهی از منكر، نجات از عذاب الهی است. (الدر المنثور)
18- از جمله عذابهایی كه در انتظار آمران و ناهیان بدون عمل می‌باشد؛ بریدن لبهای آنان با قیچی‌هایی از آتش است. (نور الثّقلین)
1- گرچه روی سخن آیه به قوم بنی اسرائیل است ولی مسلماً مفهوم آن گسترده است و دیگران را نیز شامل می‌شود.
2- بعضی از علمای یهود به بستگان خود كه اسلام آورده بودند توصیه به ایمان می‌كردند ولی خودشان ایمان نمی‌آوردند.
3- علمای یهود قبل از ظهور پیامبر (صلی الله علیه وآله) مردم را به ایمان به پیامبر (صلی الله علیه وآله) دعوت می‌كردند اما هنگام ظهور آن حضرت از ایمان آوردن به آن حضرت خودداری كردند.
4- آمر به معروف باید آنچه را به دیگران توصیه می‌كند (نیكی‌ها را) خود نیز عامل به آن باشد.
5- كسی كه كتاب آسمانی را می‌خواند باید اهل تدبر و تفكّر در آیات نیز باشد. صرف خواندن كفایت نمی‌كند.
6- آمر به معروف و ناهی از منكر و مبلغ باید بیش از سخن گفتن مردم را با عمل راهنمائی و ارشاد نماید. حدیث (مردم را به غیر زبان به اسلام دعوت نمائید.)
7- وقتی سخن امر به معروف و ناهی از منكر از دل و جان برخیزد لاجرم بر دل شنونده و مخاطب می‌نشیند اما اگر تنها از زبان گوینده (آمر به معروف و ناهی از منكر) باشد از گوشها بیشتر تجاوز نمی‌كند.
8- امر به نیكی باید مدام باشد.
9- امر به نیكی همراه با عمل پسندیده‌تر است.
10- عمل نكردن به گفته‌ها نشانه‌ی بی عقلی است.
11- وقتی عمل صورت گرفت انسان به مقام تعقل و رشد می‌رسد. (عمل كردن به گفته‌ها نشانه‌ی تعقل و رشد است).
12- بهترین نصیحت و موعظه به كسانی كه فقط با زمان مردم را دعوت به نیكی می‌كنند نه با عمل دعوت به تعقل است
تفسیرنمونه
-------
«و إذ أخذنا میثاق بنی اسرائیل لا تعبدون الا الله و بالوالدین إحسانا و ذی القربی و الیتامی و المسكین و قولو للناس حسنا و أقیموا الصلوه و ءآتو الزكوه ثمّ تولّیتم الا قلیلاً منكم و أنتم معرضون» بقره 83
و (به یاد آورید) زمانی را كه از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم كه جز خداوند یگانه را پرستش نكنید، و به پدر و مادر و نزدیكان و یتیمان و بی‌نوایان نیكی كنید؛ و به مردم نیك بگوئید؛ و نماز را بر پا دارید؛ و زكات بدهید، سپس (با اینكه پیمان بسته بودید)، همه‌ی شما- جز عده‌ی كمی- سرپیچی كردید؛ و (از وفای به پیمان خود) روی گردان شدید.
1- امر به معروف و نهی از منكر مقطعی و مختصّ به افراد خاصی نیست. (نور الثقّلین)
2- امر به معروف و نهی از منكر نمودن در هر حالی لازم و ضروری است. (نور الثّقلین)
3- بیان نیكو و زبان خوش نقش بسزایی در پذیرفتن امر و نهی دارد. (نور الثقّلین- در المنثور)
4- «قولوا» فعل امر است: و آن دلالت بر وجوب دارد، بنابراین امر به معروف و نهی از منكر واجب است. (نور المثقّلین- درّالمنثور- مجمع‌البیان)
5- نجات یافتن آمران به معروف و ناهیان از منكر در پیشگاه الهی؛ نتیجه‌ی قول و عمل آمران و ناهیان است. (نور الثقّلین)
6- خطاب آیه عام است و شامل همه‌ی انسانها می‌شود. (در المنثور- تفسیر مجمع البیان)
7- به یكی از شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منكر (علم به معروف و منكر) اشاره دارد. (در المنثور)
8- كلمه‌ی «حسنا» به جای امر به معروف و نهی از منكر نشسته است و این دلیل بر اهمیت این دو فرضیه می‌باشد. (در المنثور)
9- «قولوا للناس حسناً» در نیكو سخن گفتن فقط مؤمن مطرح نیست، بلكه «النّاس» مطرح است یعنی ما مأموریم كه با همه به نیكوئی سخن بگوئیم. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
10- وجود امر به معروف در ادیان گذشته. (تفسیر راهنما)
11- اشاره به مراتب امر به معروف و نهی از منكر دارد؛ (مرتبه‌لسانی). (تفسیر مجمع البیان)
12- اشاره دارد به ؛ شرایط تأثیر امر به معروف و نهی از منكر. (یعنی نیكو سخن گفتن). (تفسیر مجمع البیان)
-------
«قول معروف و مغفره خیر من صدقه یتبعها أذی و الله غنّی حلیم» بقره 263
گفتار پسندیده (در برابر نیازمندان) و عفو (و گذشت از خشونتهای آنها) از بخششی كه آزاری به دنبال آن باشد، بهتر است، و خداوند، بی‌نیاز و بردبار است.
الشیطن یعدكم الفقر و یأمركم بالفحشاء و الله یعدكم مغفره منه و فضلاً و الله واسع علیم.
شیطان، شما را ( به هنگام انفاق) وعده‌ی فقر و تهیدستی می‌دهد؛ و به فحشاء (و زشتیها) امر می‌كند؛ ولی خداوند وعده‌ی «آمرزش و فزونی» به شما می‌دهد؛ و خداوند، قدرتش وسیع و (به هر چیز داناست).
-------
«إن الذین یكفرون بایات الله و یقتلون النبیین بغیر حقّ و یقتلون الذین یأمرون بالقسط من الناس فبشرهم بعذاب الیم» آل عمران 21
كسانی كه نسبت به آیات خدا كفر می‌ورزند و پیامبران را به ناحق می‌كشند و (نیز) مردمی را كه امر به عدالت می‌كنند، به قتل می‌رسانند، به كیفر دردناك (الهی) بشارت ده.
1- نام كسانی كه به عدالت دعوت می‌كنند، در ردیف انبیاء برده می‌شود و كیفر كسانی كه آمران و ناهیان را به قتل می‌رسانند مانند كسانی است كه پیامبران را به قتل می‌رسانند (همچون قاتلان پیامبرانند) (تفسیر نور)
2- در شرایطی اظهار حق لازم است. اگر چه به قیمت شهادت انبیاء و اولیاء باشد. (تفسیر نور)
3- كشتن آمران به معروف، عذاب دردناك الهی را به دنبال دارد. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
4- به قرینه‌ی فعل مضارع (یقتلون)، دلالت بر استمرار امر به معروف و نهی از منكر دارد. ( تفسیر المیزان)
5- بحث قتل آمران و ناهیان بعد از كفر به خداوند متعال مطرح شده و این نشان دهنده‌ی این است كه كشتن آمران به معروف بسیار خطرناك است. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
6- عذاب دنیوی و اخروی سزای كسانی است كه با انبیاء، آمران و ناهیان، به مقابله بپردازند و آنها را به قتل برسانند. (ترجمه تفسیر المیزان)
7- جایگاه آمران به معروف و ناهیان از منكر و اهمیت این دو فرضیه را بیان می‌كند. (جامع البیان- نور الثقلین)
8- امر به معروف و نهی از منكر باید به گونه‌ای باشد كه مفسده‌ای بر آن مترتب نشود. (جامع البیان فی تفسیر القرآن)
9- خداوند متعال با تشدید عذاب، بر كسانی كه مانع از انجام كار آمران و ناهیان می‌شوند، از آمران و ناهیان حمایت كرده است. (جامع البیان فی تفسیر القرآن)
10- قرار گرفتن آمرین به معروف و ناهین از منكر در ردیف تبیین و فرستادگان خداوند، دلیل بر اهمیت این دو فریضه می‌باشد. (مجمع البیان فی تفسیر القرآن)
1- از جمله كسانی كه در روز قیامت عذاب شدیدتری دارند كسانی هستند كه پیامبران الهی آمران به معروف و ناهیان از منكر را به قتل می‌رسانند.
2- كار آمران به معروف و ناهیان از منكر همان كار پیامبران الهی است.
3- كسی كه در راه امر به معروف و نهی از منكر كشته شود شهید است و با پیامبران الهی محشور خواهد شد.
4- بدترین اقوام و مردم كسانی هستند كه آمر به معروف و عدل و ناهی از منكر را به قتل برسانند.
5- بدترین مردم كسانی هستند كه امر به معروف و نهی از منكر نمی‌كنند.
6- خداوند در این آیه به كافران و قاتلان پیامبران و آمران به معروف و ناهیان از منكر بشارت عذاب می‌دهد و در حالی كه معمولاً بشارت برای پیش آمد و خبرهای خوش به افراد به كار می‌رود، امّا در اینجا ایشان را بشارت به عذاب دردناك الهی می‌دهد كه جای تأمّل است.
7- كار خداوند و كتاب خدا (قرآن كریم) و پیامبران و آمران به معروف و ناهیان از منكر در ردیف همدیگر است.
الکشف والبیان فی تفسیر القرآن ثعلبی
-------
«اولئك الذین حبطت أعملهم فی الدنیا و الآخره و ما لهم من ناصرین» آل عمران 22
آنها كسانی هستند كه اعمال (نیكشان، به خاطر این گناهان بزرگ) در دنیا و آخرت، تباه شده، و یاور و مددكار (و شفاعت كننده‌ای) ندارند.
1- جزای قاتلین آمرین به معروف و ناهین از منكر، باطل شدن تمام اعمال آنان است. «بنابر اضافه (‌اعمال به هم)». (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
2- اگر كسی شخصی را به جرم اینكه امر به معروف و نهی از منكر می‌كند، به قتل برساند، تمام اعمال نیكش باطل و در روز قیامت مشمول شفاعت نخواهد شد. (ترجمه‌تفسیر المیزان)
3- اهمیت امر به معروف و نهی از منكر (مجمع‌البیان)
4- آمر به معروف وناهی از منكر زمانی كه منكری را می‌بیند اگر بترسد از اینكه با نهی از منكر نمودن وی، او را به قتل می‌رسانند، جایز است، آن منكر را انكار نماید (نهی از منكر ننماید). (مجمع البیان)
5- امر به معروف و نهی از منكر نمودن، مقام و شخصیت نمی‌شناسد. (مجمع‌البیان)
6- استعمال لفظ جهاد به جای امر به معروف و نهی از منكر؛ (افضل الجهاد كلمه حقّ عند سلطان جائر) (مجمع البیان)
7- بر امر و نهی نمودن مفسده‌ای مترتّب نباشد. (مجمع البیان)
8- منتفی شدن امر به معروف و نهی از منكر در جایی كه منجر به قتل شود. (مجمع البیان)
9- در ترك نمودن امر به معروف و نهی از منكر ظنّ به قتل كفایت می‌كند. (مجمع البیان)
10- قرار گرفتن آمرین به معروف و ناهین ا زمنكر در ردیف انبیاء الهی. (مجمع البیان)
11- حبط و از بین رفتن اعمال در دنیا و آخرت، نتیجه تكفیر آیات خداوند است و هم چنین نتیجه‌قتل انبیاء و آمرین به معروف و ناهین از منكر. (مجمع البیان)
-------
«ولتكن منكم امّه یدعون إلی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنكر و أولئك هم المفلحون» آل عمران 104
باید از میان شما، جمعی دعوت به نیكی، و امر به معروف و نهی از منكر كنند! و آنها همان رستگارانند.
1- امر به معروف و نهی از منكر واجب كفائی است. چون فعل امر «تكن» دلالت بر وجوب می‌كند، و «منكم» من تبعیضیه است. یعنی دلالت بر كفایی بودن این واجب دارد. (تفیر المیزان)
2- در امر به معروف و نهی از منكر تنها یك نفر تأثیر گذار نیست. لذا قرآن می‌فرماید: «امّه» (ترجمه تفسیر المیزان)
3- امر به معروف و نهی از منكر باید استمرار داشته باشد. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
4- قول «لین» زبان خوش در امر به معروف و نهی از منكر ضرورت دارد. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
5- امر به معروف بر نهی از منكر مقدم است. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
6- ما مأموریم كه هر آنچه كه خیر و معروف است، انسانها را به آن دعوت كنیم. (الف و لام الخیر و المعروف، یعنی تمام خیر و معروفها. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
7- ما مأموریم كه تمام منكرات را نهی‌ نمائیم؛ لذا می‌فرماید: «و المنكر» كه الف و لام آن دلالت بر تمام منكرات دارد. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
8- عاقبت آمران به معروف و ناهیان از منكر رستگاری است. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
9- تفسیری كه در ذیل آیه بیان شده است، بیانگر معروفات و منكرات می‌باشد. (جامع البیان)
10- از اینكه شاخصه‌ی یك امت خوب و بهتر، امر به معروف و نهی از منكر كردن آنان قرار داده شده است، دلیل بر اهیمت این دو فریضه‌الهی است. (جامع البیان- عیاشی)
11- در جامعه‌اسلامی لازم است گروهی كه مورد تأیید نظام هستند، بر اوضاع، برخوردها و حركت‌ها نظارت داشته باشند. (راهنما- نور- عیاشی)
12- در جامعه دعوت به خیر از امر به معروف مقدم است. (نور)
13- جلوگیری از فساد، بدون قدرت منسجم و مسئول مشخص امكان‌پذیر نیست. (نور)
14- كسانی كه برای اصلاح جامع دل می‌سوزانند رستگاران واقعی هستند. (راهنما و نور)
15- امر به معروف و نهی از منكر باید دائمی باشد. (نور)
16- دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منكر از راههای ایجاد وحدت در میان مسلمین است. (تفسیر راهنما)
17- ضرورت به وجود آمدن تشكل در میان گروههای امر كننده به معروف و نهی كننده از منكر. (تفسیر راهنما)
18- امت حضرت محمد (صلی الله علیه وآله) با اوصاف (دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منكر) شناخته می‌شوند. (عیاشی)
19- همانطور كه امر به معروف و نهی از منكر واجب است، عمل نمودن به آن هم از جانب آمران و ناهیان لازم و ضروری است. (نور الثقلین)
20- تنها با هماهنگی گفتار و اعمال آمر به معروف و ناهی از منكر آثار و فواید امر و نهی بدست می‌آید. (نور الثقلین)
21- با توجه به روایت: امر به معروف و نهی از منكر نیازمند یاری هستند و هرگز نباید روی زمین بماند و باید اجرا و عملی شوند. (نور الثقلین)
22- پاداش آمران به معروف و ناهیان از منكر، عزت و سربلندی نزد خداوند است. (نور الثقلین)
23- از جمله كیفر و سزای تاركان امر به معروف و نهی از منكر، خوار و ذلیل شدن و عذاب اخروی و مسلّط شدن سلطان ظالم بر آنان می‌باشد. (نور الثقلین و مجمع البیان)
1- آمر به معروف و ناهی از منكر جانشین خدا بر روی زمین است و جانشین رسول خدا و جانشین كتاب خداست .
2- بهترین مردم كسانی هستند كه بیشتر امر به معروف و نهی از منكر می‌كنند.
3- امر به معروف و نهی از منكر نباید ترك شود حتی در صورتی كه خود آمر یا ناهی بدان چه که می‌گوید عمل نمی‌كند.
4- بهترین جهاد امر به معروف و نهی از منكر و پست شمردن فاسقین است.
5- كسی كه امر به معروف می‌كند، انسان مؤمن را یاری نموده است و كسی كه نهی از منكر می‌كند یعنی منافق را به خاك می‌مالد و كسی كه منافقان را پست كند و برای خداوند غضب نماید (نهی از منكر نماید) خداوند متعال نیز به خاطر او غضب می‌نماید.
6- اصلاح جامعه و جلوگیری از فساد، بدون قدرت منسجم و مسئول مشخص امكان‌پذیر نیست.
7- دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منكر باید به صورت دائمی و همیشگی باشد نه گاه‌گاهی و موقتی
8- امر به معروف مقدم بر نهی از منكر می‌باشد؛ زیرا اگر مسیر معروف‌ها باز شود زمینه برای منكرات كم می‌شود.
9- آمران به معروف و ناهیان از منكر از رستگارانند و كسانی كه سكوت می‌كنند از رستگاری بی‌بهره‌اند.
10- رستگاری و فلاح تنها در نجات خود خلاصه نمی‌شود بلكه تلاش برای نجات و رشد دیگران نیز از شرایط فلاح و رستگاری است.
11- اگر امر به معروف و نهی از منكر در جامعه به فراموشی سپرده شود خداوند سلطان ظالمی را بر آن جامعه مسلّط می‌كند كه بزرگان را احترام نمی‌كند و به كوچك‌ترها نیز رحم نمی‌كند و دعای نیكان مستجاب نمی‌گردد و به طالبان كمك‌,یاری نمی‌شود و آمرزش طلبان آن نیز آمرزیده نمی‌شوند.
الکشف والبیان فی تفسیر القرآن ثعلبی
-------
«و لا تكونوا كالذین تفرّقوا و اختلفوا من بعد ماجاءهم البینت و أولئك لهم عذاب عظیم» آل عمران 105
و مانند كسانی نباشید كه پراكنده شدند و اختلاف كردند؛ (آن هم) پس از آنكه نشانه‌های روشن (پروردگار) به آنان رسید! و آنها عذاب عظیمی دارند.
-------
«كنتم خیر امّه أخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنكر و تؤمنون بالله و لو ءامن أهل الكتب لكان خیراً لهم منهم المؤمنون و أكثرهم الفسقون» آل عمران 110
شما بهترین امتی بودید كه به سود انسانها آفریده شده‌اید؟ (چه اینكه) امر به معروف و نهی از منكر می‌كنید و به خدا ایمان دارید و اگر اهل كتاب (به چنین برنامه و آیین درخشانی) ایمان آورند، برای آنها بهتر است (ولی تنها) عدّه‌ی كمی از آنها با ایمانند؛ و بیشتر آنها فاسقند.
1- مقدم شدن امر به معروف و نهی از منكر بر ایمان به خدا دلیل بر اهمیت امر و نهی می‌باشد. (درّ المنثور)
2- امر به معروف و نهی از منكر وظیفه‌ای اجتماعی است. (در المنثور و راهنما)
3- بهترین امت بودن، با شعار بدست نمی‌آید بلكه با ایمان و امر به معروف و نهی از منكر بوجود می‌آید. (ترجمه تفسیر المیزان، مجمع البیان، راهنما نور)
4- سفارش نمودن به خوبی‌ها بدون مبارزه با فساد نتیجه بسیار كمی‌ دارد. (نور)
5- تك‌تك افراد امت اسلامی باید امر به معروف و نهی از منكر كنند. (نور)
6- مقصود از معروف و منكر در آیه تمام معروف‌ها و تمام منكرات است. (مجمع البیان)
7- با توجه به تفسیر آیه یكی از شرائط وجوب امر به معروف و نهی از منكر علم به معروف و منكر می‌باشد. (مجمع البیان فی تفیسر القرآن)
8- ایمان به خدا، امر به معروف و نهی از منكر باید مستمر و دائمی باشد. (تأمرون، تنهون، تؤمنون). (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
9- امر به معروف و نهی از منكر بر ایمان به خداوند مقدم شده، چون كسی كه امر به معروف و نهی از منكر نمی‌كند، در ایمان خود نیز استوار نیست. (ترجمه تفسیر المیزان)
-------
«لن یضرّوكم إلاّ أذی و إن یقتلوكم یولّوكم الأدبار ثمّ لا ینصرون» آل عمران 111
اهل كتاب هرگز نمی‌توانند به شما زیان برسانند؛ جز آزارهای مختصر؛ و اگر با شما پیكار كنند؛ به شما پشت خواهند كرد (وشكست می‌خورند) سپس كسی آنها را یاری نمی‌كند.
-------
«ضربت علیهم الذّلّه أین ما ثقفوا إلاّ بحبل مّن الله و حبل مّن الناس و بآءو بغضب من الله و ضربت علیهم المسكنه ذلك بأنّهم كانوا یكفرون بآیت الله و یقتلون الأنبیاء بغیر حقّ ذلك بما عصوا و كانوا یعتدون» آل عمران112
هر جا یافت شوند مهر ذلت بر آنان خورده است؛ مگر با ارتباط به خدا، (و تجدید نظر در روش ناپسند خود) و (یا) با ارتباط به مردم (و وابستگی به این و آن) و به خشم خدا گرفتار شده‌اند؛ و مهر بیچارگی بر آنها زده شده؛ چرا كه آنها به آیات خدا، كفر می‌ورزیدند و پیامبران را به ناحق می‌كشتند. اینها به خاطر آن است كه گناه كردند و (به حقوق دیگران) تجاوز نمودند.
-------
«لیسوا سوآء مّن أهل الكتب أمّه قأئمه یتلون ءایت الله ءانآء اللّّیل و هم یسجدون» آل عمران 113
آنها یكسان نیستند؛ از اهل كتاب، جمعیتی هستند كه (به حق) قیام می‌كنند؛ و پیوسته در اوقات شب، آیات خدا را می‌خوانند، در حالی كه سجده می‌نمایند.=
-------
«یؤمنون بالله و الیوم الأخر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنكر و یسرعون فی الخیرات و أولئك من الصلحین» آل عمران 114
به خدا و روز واپسین ایمان می‌آورند، امر به معروف و نهی از منكر می كنند؛ و در انجام كارهای نیك پیشی می‌گیرند؛ و آنها از صالحانند.
1- مسئله امر به معروف و نهی از منكر آنقدر مهم است كه در كنار ایمان به خداوند و ایمان به معاد ذكر شده است. (ترجمه المیزان)
2- امر به معروف و نهی ا زمنكر باید دوام و استمرار داشته باشد. (ترجمه تفسیر المیزان)
3- ملاك در صالح بودن، امر به معروف و نهی از منكر كردن است. (ترجمه تفسیر المیزان)
4- امر به معروف و نهی از منكر، اختصاص به گروه، قوم و ملت خاصی ندارد. لذا می‌فرماید: «اهل كتاب» هم كه قرآن آنها را تمجید می‌كند به خاطر امر به معروف و نهی از منكرشان می‌باشد. (ترجمه تفسیر المیزان)
5- از جمله شرائط امر به معروف و نهی از منكر كردن علم به معروف و منكر داشتن است. (مجمع البیان)
6- آمران به معروف و ناهیان از منكر می‌بایست با مراجعه به آیات امر به معروف و نهی از منكر، آنها را شناسایی و با علم به آن نسبت به راهكارها و انجام آن اقدام نمایند. (مجمع البیان)
7- در ردیف هم قرار گرفتن ایمان به خدا، ایمان به روز آخرت و امر به معروف و نهی از منكر دلیل بر اهمیت این فریضه می‌باشد. (مجمع البیان فی تفسیر القرآن)
8- جدا ذكر كردن امر به معروف ونهی از منكر از [«خیر» یسارعون فی الخیرات] دلیل بر تأكید و اهمیت امر به معروف و نهی از منكر می‌باشد. (مجمع البیان)
9- «اولئك من الصالحین» پاداشی است كه خداوند متعال برای مؤمنان و آمران به معروف و ناهیان از منكر و سبقت گیرندگان در كارهای خیر در نظر گرفته است. (مجمع البیان)
10- همانطور كه در سوره بقره در كنار ایمان، نماز آمده است، در این آیه در كنار ایمان، امر به معروف و نهی از منكر آمده است.
11- امر به معروف و نهی از منكر در ادیان دیگر نیز بوده است. (نور)
12- سجده‌های سحرگاهان باید با امر به معروف و نهی از منكر روز همراه باشد. (نور)
-------
«أولـئك الذین یعلم اللّه ما فی قلوبهم فأعرض عنهم وعظهم وقل لهم فی أنفسهم قولا بلیغا » نساء63
آنها كسانی هستند كه خدا، آنچه را در دل دارند، می‌داند. از (مجازت) آنان صرف نظر كن؛ و آنها را اندرز ده؛ و با بیانی رسا، نتایج اعمالشان را به آنها گوشزد نما.
1- آیه در بیان مراتب امر به معروف و نهی از منكر (اعراض، لسانی) می‌باشد. (مجمع البیان)
2- اعراض وروی گرداندن از مشركین و منافقین در جایی است كه شرك و نفاق خود را آشكار نكنند، اما اگر شرك و نفاق هویدا شدند، قتل و كشتن آخرین راه حل می‌باشد. (مجمع البیان)
3- مرتبه دیگری از مراتب امر به معروف و نهی از منكر كه موعظه بالسان است از وظایف آمرین به معروف و ناهیان از منكر است. (مجمع البیان)
4- برای اینكه امر به معروف و نهی از منكر تأثیر گذار باشد باید با قول بلیغ و رسا همراه باشد.
-------
«وما أَرسلنا من رسول إلا لیطاع بإذن الله ولو أنهم إذ ظلموا أنفسهم جآؤوك فاستغفروا اللّه واستغفر لهم الرَّسول لوجدوا اللّه توابا رَّحیما » نساء64
ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر اینكه به فرمان خدا، از وی اطاعت شود. و اگر این مخالفان، هنگامی كه به خود ستم می‌كردند‌(و فرمانهای خدا را زیر پا می‌گذارند) به نزد تو می‌آمدند، و از خدا طلب آمرزش می‌كردند، و پیامبر هم برای آنها استغفار می‌كرد، خدا را توبه پذیر و مهربان می‌یافتند.
-------
‏« لا خیر فی كثیر من نجواهم إلا من أَمر بصدقه أَو معروف أَو إصلاح بین النَاس ومن یفعل ذلك ابتغاء مرضات اللّه فسوف نؤتیه أَجرا عظیما» نساء114
در بسیاری از سخنان در گوشی (و جلسات محرمانه) آنها، خیر و سودی نیست، مگر كسی كه (به این وسیله) امر به كمك به دیگران، یا كار نیك، یا اصلاح در میان مردم كند؛ و هر كس برای خشنودی پروردگار چنین كند، پاداش بزرگی به او خواهیم داد.
1- گاهی امر به معروف و نهی از منكر به صورت آشكارا و رو در رو سبب شرمندگی یا لجاجت طرف مقابل می‌شود. در اینصورت باید با او با نجوا و پنهانی متذكر شد. (نور، جامع البیان، المیزان)
2- انسان با درك و شناخت درست معروف‌ها و منكرات می‌تواند راهكارهای مناسب آنرا انتخاب و آنگونه كه شایسته امر و نهی می‌باشد اقدام كند. (جامع البیان)
3- با توجه به تفسیر، امر به معروف و نهی از منكر نباید مفسده‌ای داشته باشد. (جامع البیان)
4- معروف و منكر را معنا می‌كند. (جامع البیان)
5- امر و نهی كردن باید به خاطر رضای خدا باشد تا اجر بزرگ بر آن مترتب شود. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
-------
«لولا ینهئهم الربنیون و الأحبار عن قولهم الإثم و أكلهم السحت لبئس ما كانوا یصنعون» مائده63
چرا دانشمندان نصاری و علمای یهود، آنها را از سخنان گناه‌ آمیز و خوردن مال حرام، نهی نمی‌كنند! چه زشت است عملی كه انجام می‌دادند.
1- دلیل بر اهمیت امر به معروف و نهی از منكر می‌باشد. (در المنثور)
2- امر به معروف و نهی از منكر بالاترین نقش را در نجات یك امت دارد. (الدرالمنثور)
3- امر به معروف و نهی از منكر باید دوام و استمرار داشته باشد. (تا زمانیكه گناهی در زمین رخ می‌دهد، بر علماء واجب است كه امر به معروف و نهی از منكر كنند.) (در المنثور، المیزان)
4- خطاب متوجه علماء است پس علم داشتن به معروف و منكر در وجوب امر و نهی شرط است. (در المنثور، راهنما)
5- در امر به معروف و نهی از منكر كسانیكه از موقعیت اجتماعی بالاتری برخوردارند وظیفه سنگینتری دارند، لذا آیه علماء را مورد خطاب قرار می‌دهد. (المیزان)
6- علت تقدم نهی از منكر بر منع خوردن غذاهای حرام و رشوه خواری بخاطر این نكته است كه گفتار ناحق ضرر آن بر اجتماع و شخص وارد می‌شود و اجتماع را گمراه و فاسد می‌كند امّا خوردن غذاهای حرام ضرر آن متوجه شخص تنهاست. (المیزان)
7- لزوم نهی از منكر در مقابله با انحرافات جامعه. (راهنما)
8- آشنایی عمیق با احكام دین و معارف الهی از شرائط ضروری برای نهی كنندگان از منكر است. (راهنما)
9- بی تفاوتی عالمان و اندیشمندان دینی در برابر گناهان زمینه‌ساز رواج فساد در جامعه است. (راهنما)
10- وظیفه ناهی از منكر حتی در صورت گستردگی گناه در جامعه وظیفه‌ای ثابت و ضروری است. (راهنما)
1- تعبیر به «قولهم الإثم» ممكن است اشاره به این باشد كه دانشمندان موظّف هستند كه مردم را هم از سخنان گناه آلود باز دارند و هم از اعمال گناه.
2- كلمه‌ی «قول» در اینجا به معنی اعتقاد است یعنی دانشمندان برای اصلاح یك جامعه‌ی فاسد اول باید افكار و عقاید نادرست آنها را تغییر دهند.
3- اصلاح جامعه‌ی فاسد باید از انقلاب فكری شروع شود.
4- قرآن كریم همان گونه كه گناهكاران را مورد مذمّت قرار می‌دهد، دانشمندان و عالمان ساكت و ترك كننده‌ی امر به معروف و نهی از منكر را نیز مورد مذمّت قرار می‌دهد و كار آنها را زشت می‌شمرد.
5- سرنوشت تاركان امر به معروف و نهی از منكر همان سرنوشت گناهكاران است.
6- تارك امر به معروف و نهی از منكر شریك جرم گناهكار می‌باشد.
7- بنا به نقلی, این آیه شدیدترین آیه‌ی قرآن در مورد دانشمندان و عالمان وظیفه شناس و ساكت است كه خداوند آنها را توبیخ می‌كند.
8- این حكم تنها اختصاص به علمای خاموش و ساكت یهود و نصاری ندارد و همه‌ی علما و دانشمندان را مورد خطاب قرار می‌دهد.
9- حكم خداوند درباره‌ی همگان یكسان است.
10- در آیات قبل درباره‌ی توده‌ی مردم تعبیر به «یفعلون» شده است. اما در این آیه در مورد دانشمندان تعبیر به «یصنعون» شده به این معنا كه «یفعلون» از ماده‌ی «عمل» می‌باشد كه به كارهایی كه از روی دقت یا بی دقتی انجام شود گویند، امّا «یصنعون» از ماده‌ی «صنع» به كارهایی اطلاق می‌شود كه از روی دقت و مهارت انجام گیرد یعنی عالم اگر گناهی را مرتكب شد (در برابر گناهان, امر به معروف و نهی از منكر نكرد) مجازاتش از یك فرد جاهل سنگین‌تر است.
11- گناه تارك امر به معروف و نهی از منكر عالمان و دانشمندان دین از سایر افراد سنگین‌تر و مجازاتش بیشتر است و هم چنین در صورتی كه عالم و دانشمند دینی امر به معروف و نهی از منكر نماید ثواب عمل وی از سایر افراد جامعه بیشتر خواهد بود. (تفسیر نمونه)
-------
« لعن الّّذین کفروا من بنی اسرائیل علی لسان داوود وعیسی ابن مریم ذلک بما عصوا وکانوا یعتدون » مائده 78
کافران از بنی اسرائیل بر زبان داوود وعیسی بن مریم لعن شدند واین دو پیامبر بزرگ ازخدا خواستند تا آنها را از رحمت خویش دور سازد این اعلام تنفّر و بیزاری بخاطر آن بود که آنها گناهکار و متجاوز بودند.
1- یكی از شرائط وجوب امر به معروف و نهی از منكر را بیان می‌كند. (احتمال تأثیر) (جامع البیان)
2- در صدد بیان مراتب امر به معروف و نهی از منكر است. (آمر به معروف و ناهی از منكر نباید تنها زبانی عمل كند بلكه قلب، دست و زبان وی باید هماهنگ عمل كنند.) (جامع البیان)
3- هماهنگی میان قول و عمل در امر به معروف و نهی از منكر لازم و ضروری است. (جامع البیان)
4- عذرتراشی انسان در نزد خداوند نمی‌تواند عاملی در انجام ندادن امر به معروف و نهی از منكر باشد، زیرا خداوند این دسته از انسانها را لعنت كرده است. (جامع البیان)
5- تكالیف انسانها در زمان مواجه شدن با منكرات مشخص می‌شود. (جامع البیان)
-------
«كانوا لا یتناهون عن منكر فعلوه لبئس ما كانوا یفعلون» مائده 79
آنها از اعمال زشتی كه انجام می‌دادند، یكدیگر را نهی نمی‌كردند، چه بدكاری انجام می‌دادند.
1- حضرت عیسی‌(علیه السلام) قوم بنی اسرائیل را كه امر به معروف و نهی از منكر كردند لعنت كرده است. (ترجمه‌تفسیر المیزان)
2- امر به معروف و نهی از منكر باید استمرار داشته باشد. (لا یتناهون) (ترجمه‌المیزان)
3- كسانیكه امر به معروف و نهی از منكر نمی‌كنند از رحمت خداوند بدورند. (ترجمه تفسیر المیزان)
4- نهی از منكر نكردن نوعی كفر است چون اگر شخصی اعتماد به خداوند متعال داشته باشد، باید اوامر او را هم اطاعت كند. (ترجمه تفسیر المیزان)
5- ابراز انزجار انبیاء نسبت به تاركان امر به معروف و نهی از منكر خود نوعی نهی از منكر بوده است، پس نهی از منكر قلبی كفایت نمی‌كندو باید بوسیله لسان هم نهی ‌شود. همانطوری كه انبیاء با لعنشان نهی از منكر می‌كردند. (ترجمه تفسیر المیزان)
6- آیه در صدد بیان اهمیت نهی از منكر می‌باشد. (جامع البیان)
7- نجات امت از جمله فواید امر و نهی می‌باشد. (جامع البیان)
8- بقای یك جامعه در انجام این دو فرضیه می‌باشد. (مجمع البیان)
9- ترك نهی از منكر نفرین و لعن خداوند را در پی دارد. (جامع البیان، مجمع البیان)
10- با توجه به معجزه بودن قرآن و آمدن آن برای هدایت تمام انسانها، امر به معروف و نهی از منكر اختصاص به یك زمان خاص یا توسط افراد خاص ندارد. (جامع البیان)
11- با توجه به روایتی كه در ذیل آیه در تفسیر آمده است، وجوب همگانی امر به معروف و نهی از منكر را می‌رساند. (مجمع البیان)
1- آمر به معروف و ناهی از منكر باید مسئولیت اجتماعی برای خود قائل شود و افراد گناهكار را امر و نهی نماید.
2- نیكان جامعه نباید در برابر گناهان سایر افراد ساكت باشند چون این عمل سازش كاری با گناهكاران به حساب می‌آید و گناهكاران را عملاً تشویق به گناه بیشتر می‌نماید.
3- سكوت نیكان و پرهیزكاران جامعه در برابر منكرات, عملی بسیار زشت و ناپسند است.
4- امر به معروف و نهی از منكر نباید در جامعه به هیچ وجه ترك شود و باید استمرار داشته باشد.
5- كسانی كه امر به معروف و نهی از منكر نمی‌كنند خداوند قلوب آنان را مانند گنهكاران می‌كند و آنها را از رحمت خود دور می‌سازد همانطوری كه گنهكاران از رحمت خداوند به دورند.
6- آمر به معروف و ناهی از منكر نباید با گناهكار مأنوس باشد و به چهره آنان لبخند بزند.
7- آمر به معروف و ناهی از منكر نباید با شخص گناهكار و كافر طرح دوستی و محبت بریزد. (تفسیر نمونه)
-------
«ما قلت لهم إلا مآ أمرتنی به أن اعبدوا الله ربی و ربكم و كنت علیهم شهیداً ما دمت فیهم فلما توفّیتنی كنت أنت الرقیب علیهم و أنت علی كلّ شیء شهید» مائده117
من جز آنچه مرا به آن فرمان دادی، چیزی به آنها نگفتم؛ (به آنها گفتم) خداوندی را بپرستید كه پروردگار من و پروردگار شماست!‌و تا زمانی كه در میان آنها بودم، مراقب و گواهشان بودم، ولی هنگامی كه مرا از میانشان برگرفتی، تو خودت مراقب آنها بودی؛ و تو بر هر چیز گواهی!
-------
«الذین یتّبعون الرّسول النّبی الأمی الذی یجدونه مكتوباً عندهم فی التورئه و الإنجیل یأمروهم بالمعروف و ینهئهم عن المنكر و یحلّ لهم الطّیبت و یحرم علیهم الخبئث و یضع عنهم إصرهم و الأغلل الّتی كانت علیهم فالذین ءامنوا به و عزّروه و نصروه و اتّبعوا النّور الذّی أنزل معه أولئك هم المفلحون» اعراف157
همانا كه از فرستاده (خدا)، پیامبر «امی» پیروی می‌كنند؛ پیامبری كه صفاتش را، در تورات و انجیلی كه نزدشان است، می‌یابند؛ آنها را به معروف دستور می‌دهد، و از منكر باز می‌دارد؛ اشیاء پاكیزه را برای آنها حلال می‌شمرد و ناپاكیها را تحریم می‌كند؛ و بارهای سنگین، و زنجیرهایی را كه بر آنها بود، (از دوش و گردنشان) بر می‌دارد؛ پس كسانی كه به او ایمان آوردند و حمایت و یاریش كردند، و از نوری كه با او نازل شده بود پیروی نمودند، آنان رستگارنند.
1- آیه انواع معروف‌ها و منكرات را بیان می‌كند.(جامع البیان)
2- ناظر به یكی از شرائط وجوب امر به معروف و نهی از منكر یعنی علم به معروف و منكر است. (جامع البیان)
3- آمرین به معروف و ناهیان از منكر باید به رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) اقتدا كنند. (جامع البیان)
4- كار پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله)امر به معروف و نهی از منكر است و آمده است تا انسانها را از غل و زنجیر شهوات نجات بخشد. (المیزان)
5- وظیفه مردم اطاعت و یاری آمرین به معروف و ناهیان از منكر است. (ترجمه تفسیر المیزان)
6- عاقبت كسانی كه از آمرین به معروف و ناهیان از منكر تبعیت كنند رستگاری است. (ترجمه تفسیر المیزان)
7- امر به معروف و نهی از منكر باید دائمی و مستمر باشد. (ترجمه تفسیر المیزان)
8- علم داشتن به معروف و منكر نیاز و ضروری است تا بر اثر شناختن، امر به منكر و نهی از معروف صورت نگیرد. (المیزان)
9- امر به معروف و نهی از منكر اختصاص به زمان و مكان خاص ندارد و هر جا كه گناه صورت پذیرد باید مانع آن شد. (ترجمه تفسیر المیزان)
10- منكرات در واقع همان غل و زنجیرهایی هستند كه باعث سقوط و تنزل انسان می‌شوند. (ترجمه تفسیر المیزان)
11- جایگاه عقل در شناخت معروف و منكر مشخص می‌شود. (مجمع البیان)
12- شناخت معروف و منكر از شرائط وجوبی این دو فریضه می‌باشد. (مجمع البیان)
13- فرمان بكارهای شایسته یعنی امر به معروف و بر حذر داشتن از كارهای ناروا از وظایف اساسی پیامبر (صلی الله علیه وآله) و از اهداف رسالت بوده است. (راهنما)
14- امر به معروف و نهی از منكر از علامت‌های موجود در تورات و انجیل برای شناسایی پیامبر (صلی الله علیه وآله) بوده است. (تفسیر راهنما)
-------
«و إذ قالت أمه منهم لم تعظون قوماً الله مهلكهم أو معذّ بهم عذاباً شدیداً قالوا معذره إلی ربكم و لعلّهم یتّقون» اعراف164
و هنگامی را كه گروهی از آنها گفتند:« چرا جمعی (گنهكار) را اندرز می‌دهید كه سرانجام خداوند آنها را هلاك خواهد كرد، یا به عذاب شدیدی گرفتار خواهد ساخت» گفتند: «برای اعتذار (و رفع مسؤلیت) در پیشگاه پروردگار شماست، به علاوه شاید آنها (بپذیرند و) تقوا پیشه كنند.
1- از موعظه كردن نبایدخسته شد و موعظه باید استمرار داشته باشد. (ترجمه تفسیر المیزان)
2- در امر به معروف و نهی از منكر ملامت ملامتگران و سرزنش سرزنش كنندگان نباید باعث یأس و ناامیدی گردد. (ترجمه‌ی تفیر المیزان)
3- در هر جا كه روزنه‌ی امیدی برای تأثیر امر و نهی می‌باشد (احتمال اثر می‌دهیم) امر به معروف و نهی از منكر كنیم (ترجمه‌ی تفیسر المیزان، مجمع البیان)
4- امر به معروف و نهی از منكر نكردن باعث هلاكت و عذاب شدید می‌گردد. (ترجمه‌ی تفیسر المیزان)
5- خطاب آیه عمومیت دارد و شامل تمام انسانها می‌شود. (ترجمه‌ی تفیسر المیزان)
6- نهی از منكر وسیله‌ای برای باز داشتن مردم از گناهان است. (تفسیر راهنما)
7- تلاش برای اصلاح جامعه و نهی از منكر امری لازم و ضروری بر عهده‌همگان است. (راهنما)
8- تنها صالحان و نهی‌كنندگان از منكرات در جوامع فساد پیشه، دارای عذری قابل قبول در پیشگاه خداوند هستند. (راهنما- مجمع البیان)
9- كسانی كه از گناه و فساد پرهیز می‌كنند در صورتی كه برای بازداری جامعه از گناه تلاش نمی‌كنند مسئول هستند. (راهنما)
10- نپذیرفتن حق از جانب فاسقان مجوز ترك نمودن نهی از منكر نیست. (راهنما)
11- عدم رضایت از كار گنهكاران و مرتكبین منكر سبب تجارت نمی‌شود. (مجمع البیان)
12- هماهنگ بودن امر به معروف و نهی از منكر قلبی بالسانی و عملی سبب نجات در پیشگاه خداوند می‌شود. (مجمع البیان)
1- مأمور به وظیفه‌ایم نه مأمور به نتیجه.
2- یكی از اثرات امر به معروف و نهی از منكر رفع مسئولیت و معذور بودن در پیشگاه خداوند است.
3- در امر به معروف و نهی از منكر كردن ناامید نشویم شاید گنهكار با تقوا شود.
4- در هر جا كه روزنه‌ی امیدی برای اثرپذیری از حق یافتیم اقدام كنیم.
5- حتی اگر احتمال تأثیر هم (در امر به معروف ونهی از منكر) ندهیم باید از پند و اندرز خودداری نمائیم كه این عمل چند فایده دارد:
1- رفع مسئولیت
2- اتمام حجّت
3- آگاه كردن و بیدار كردن وجدان اطرافیان
4- گناه, لذت اولیه‌ی خودش را ندارد.
5- بیان حقایق و وظایف الهی بدون احتمال تأثیر نیز در برخی موارد واجب است.
6- امر به معروف و نهی از منكر كردن فقط به خاطر اثر گذاشتن نیست بلكه در بعضی موارد باید حقانیت مطلبی را ثابت كنیم مثلاً مواردی كه اگر حكم خداوند گفته نشود و از گناه انتقاد نگردد كم‌كم به دست فراموشی سپرده می‌شود و بدعت‌ها جان می‌گیرد و سكوت دلیل بر رضایت و موافقیت محسوب می‌شود. (تفسیر نمونه)
-------
«فلما نسوا ما ذكّروا به انجینا الذین ینهون عن السوء و أخذنا الذین ظلموا بعذاب بئیس بما كانوا یفسقون» سوره اعراف، آیه 165
امّا هنگامی كه تذكراتی را كه به آنها داده شده بود فراموش كردند، (لحظه عذاب فرا رسید و) نهی كنندگان از بدی را رهایی بخشیدیم، و كسانی را كه ستم كردند، به خاطر نافرمانیشان به عذاب شدیدی گرفتار ساختیم.
1- ناظر به یكی از شرائط وجوب امر به معروف و نهی از منكر می‌باشد. (احتمال تأثیر) (مجمع البیان)
2- ناظر به نهی ا زمنكر زبانی است. (مجمع البیان)
3- معذور بودن در پیشگاه خداوند را از جمله تأثیرات امر و نهی به حساب آورده‌اند.
4- بعضی مواقع امر به معروف و نهی از منكر واجب می‌شود در صورتی كه حكمی از احكام خداوند به دست فراموشی سپرده شود اگر چه تأثیرات دیگری نداشته باشد. (جامع البیان)
5- نجات از عذاب پروردگار پاداش آمرین به معروف و ناهین از منكر می‌باشد. (تفسیر اختصاصی عیاشی)
«و إن تدعوهم إلی الهدی لا یسمعوا و توئهم ینظرون إلیك و هم لا یبصرون» اعراف198
و اگر آنها را به هدایت فرا خوانید، سخنانتان را نمی‌شنوند؛ و آنها را می‌بینی به تو نگاه می‌كنند، امّا در حقیقت نمی‌بینند.
-------
«خذ العفو و أمر بالعرف و أعرض عن الجهلین» اعراف199
(به هر حال) با آنها مدارا كن و عذرشان را بپذیر، و به نیكیها دعوت نما، و از جاهلان روی بگردان (و با آنان ستیز مكن)
1- اشاره به یكی از مراتب امر به معروف و نهی از منكر دارد (روی برگرداندن از مراتب قلبی ) (مجمع البیان)
2- احتمال تأثیر، شرط وجوب امر به معروف و نهی از منكر می‌باشد. (مجمع البیان)
3- در امر و نهی نباید مفسده و ضرری برای آمر و ناهی وجود داشته باشد. (مجمع البیان)
4- آمر به معروف باید خود عامل به آن چیزی كه دیگران را به آن امر و نهی می‌كند باشد. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
5- امر باید به صورت سنتی و عرفی و سیره‌های جاری در جامعه باشد كه عقلای جامعه آنرا می‌شناسند؛ به خلاف آن اعمال نادر و غیر مرسوم كه عقل اجتماعی آنرا انكار می‌كند. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
6- آمر به معروف باید به تمام معروفها و نیكیها امر كند. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
7- امر كردن باید به نحو معروف باشد نه به نحو و روش ناپسند. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
8- در این آیه به سه تا از وظایف پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) تصریح می‌كند كه گویای وظایف آمران و ناهیان هم می‌باشد. چون پیامبر (صلی الله علیه وآله) خود آمر و ناهی بود. (جامع البیان)
9- «خذ العفو» را باید بهترین طریقه برای به نتیجه رساندن امر به معروف و نهی از منكر برگزیده تا مثمر ثمر باشد. (جامع البیان)
10- «و امر بالعرف»، تنها با شناخت معروفها و منكرها می‌توان مردم را به معروف و منكر امر كرد. (جامع البیان)
11- «و اعرض عن الجاهلین» این قسمت از آیه هم به سختیها و مشكلات در راه امر به معروف و نهی از منكر اشاره دارد و هم به مرتبه‌ای از مراتب امر به معروف و نهی از منكر (رتبه قلبی)
12- احتمال ضرر بر آمر وناهی در انجام امر به معروف و نهی از منكر مانع از انجام این فریضه نمی‌شود.(جامع البیان)
1- همواره باید راه میانه و اعتدال را در پیش گرفت.
2- تكلیف باید به اندازه طاقت افراد باشد نه بیشتر از آن (در صورتی كه عفو را به معنای حدّ وسط بگیریم)
3- خوب بودن تنها كفایت نمی‌كند، بلكه باید امر به خوبی نیز (در جامعه) نمود
4- تنها منكرات را انجام ندادن پذیرفته نیست بلكه باید نهی از منکر نیز نمود.
5- مخاطب آیه تنها پیامبر (صلی الله علیه وآله) نیست بلكه تمام مسلمانان و مصلحان جامعه مورد خطاب آیه می‌باشد.
6- هم باید امر به معروف كرد و هم شیوه‌ی امر به معروف باید پسندیده معروف و نیكو باشد.
7- واژه «جاهل» در برابر «عاقل» است و جاهل در فرهنگ قرآنی یعنی نابخردان نه بی‌سوادان...
8- در شیوه‌ی عفو و اعراض و گذشت (در باب امر به معروف و نهی از منكر) باید محكم و استوار بود.
9- امر به معروف در جامعه نباید متروك شود و معروف، عرف و عارفه هر سه به معنای هر صفت نیكوئی است كه عقل انسان آنرا در می‌یابد. (الکشف والبیان فی تفسیر القرآن ثعلبی )
-------
«یایها الذین ءامنوا استجیبوا لله و للرُّسول إذا دعاكم لما یحییكم و اعلموا أن الله یحول بین المرء و قلبه و أنّه إلیه تحشرون» انفال 24
ای كسانی كه ایمان آورده‌اید! دعوت خدا و پیامبر را اجابت كنید هنگامی كه شما را به سوی چیزی می‌خواند كه شما را حیات می‌بخشد. و بدانید خداوند میان انسان و قلب او حایل می‌شود. و (همه شما در قیامت) نزد او گردآوری می‌شوید.
-------
«المنفقون و المنفقت بعضهم من بعض یأمرون بالمنكر و ینهون عن المعروف و یقبضون أیدیهم نسوا الله فنسیهم إنّ المنفقین هم الفسقون » توبه 67
مردان منافق و زنان منافق، همه از یك گروهند آنها امر به منكر و نهی از معروف می‌كنند؛ و دستهایشان را (از انفاق) می‌بندند؛ خدا را فراموش كردند، و خدا (نیز) آنها را فراموش كرد (و رحمتش را از آنها قطع نمود) به یقین، منافقان همان فاسقانند.
1- امر به منكر و نهی از معروف جزء اوصاف منافقین به حساب می‌آید. (جامع البیان فی تفسیر القرآن)
2- با شناخت معروف و منكر می‌توان راههای مناسب امر و نهی كردن را برگزید. (جامع البیان)
3- بر آمران و ناهیان لازم است كه معروفها و منكرها را خوب بشناسند تا بر اثر جهالت امر به منكر و نهی از معروف نكنند. (مجمع البیان)
4- امر به منكر كردن و نهی از معروف كردن سبب دوری از رحمت خدا می‌شود. (ترجمه تفسیر المیزان)
5- امر و نهی نكردن نوعی اعراض از یاد خداست. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
6- امر به معروف و نهی از منكر ذكر خداست. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
7- امر به منكر نشانه‌ی فسق و خروج از اعتدال است. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
-------
«و المؤمنون و المؤمنت بعضهم أولیآء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنكر و یقیمون الصّلوه و یؤتون الزّكوه و یطیعون الله و رسوله أولئك سیرحمهم الله إن الله عزیز حكیم» توبه 71
مردان و زنان با ایمان ولی (و یار و یاور) یكدیگرند، امر به معروف و نهی از منكر می‌كنند، نماز را بر پا می‌دارند؛ و زكات را می‌پردازند؛ و خدا و رسولش را اطاعت می‌كنند؛ به زودی خدا آنان را مورد رحمت خویش قرار می‌دهد؛ خداوند توانا و حكیم است.
1- امر به معروف و نهی از منكر جزء مقدمات و شرایط ایمان می‌باشد. (جامع البیان)
2- مقدم شدن امر به معروف و نهی از منكر دلیل بر اهمیت این فریضه می‌باشد. (جامع البیان)
3- علت تقدم امر به معروف و نهی از منكر شاید به این خاطر باشد كه بر پایی نماز، پرداخت زكات و اطاعت خداوند و رسول (صلی الله علیه و آله) با عملی شدن این دو فریضه تحقق می‌یابد. (جامع البیان)
4- زحمت آمران و ناهیان بی‌پاداش نخواهد بود و رحمت خداوند پاداش این زحمات می‌باشد. (جامع البیان، ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
5- دلالت بر وجوب امر به معروف و نهی از منكر دارد. (مجمع البیان)
6- در تشخیص معروف و منكر یكی از دو وسیله شناخت (شرع و عقل) لازم و ضروری است. (مجمع البیان)
7- عاقبت كسانی كه امر و نهی نمی كنند جهنم و خلود در جهنم است. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
8- یكی از نشانه‌های ایمان امر و نهی كردن است. (ترجمه‌ی تفیسر المیزان)
9- استمرار امر و نهی (یعنی امر و نهی كردن باید مستمر و مدام باشد.) (ترجمه‌ی تفسیرالمیزان)
10- امر به معروف و نهی از منكر كردن مؤمنان، همدیگر را به خاطر داشتن ولایت در امور یكدیگر است آن هم ولایتی كه تا كوچكترین افراد اجتماع راه دارد. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
11- طاعت هم آن نیست كه بر مهر نهی پیشانی. لذا امر به معروف و نهی از منكر بر نماز مقدم شمرده شده است. (ترجمه‌ی تفسیرالمیزان)
12- امر و نهی نكردن نشانه‌ی بی‌ایمانی است. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
-------
«التّئبون العبدون الحمدون السئحون الركعون السجدون الآمرون بالمعروف و النّاهون عن المنكر و الحفظون لحدود الله و بشّر المؤمنین» توبه 112
توبه كنندگان، عبادت كاران، سپاسگویان، سیاحت كنندگان، ركوع كنندگان، سجده آوران آمران به معروف، نهی‌كنندگان از منكر، و حافظان حدود (و مرزهای) الهی، (مومنان حقیقی‌اند). و بشارت ده به (اینچنین) مومنان
1- ذكر امر به معروف و نهی از منكر در كنار توبه كنندگان، عبادت كاران، سپاس گویان، سیاحت كنندگان، ركوع كنندگان نشانه‌ی اهمیت این مسئله است. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
2- آمرین به معروف و ناهین از منكر حافظان حدود و مرزهای الهی هستند. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
3- امر به معروف و نهی از منكر كردن نشانه ایمان است و بشارت پروردگار را به همراه دارد. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
4- این آیه تهدیدی است برای افرادی كه منكری را می‌بینند و نسبت به آن ساكتند و هیچ واكنشی نشان نمی‌دهند. (تفسیر عیاشی)
5- امر به معروف و نهی از منكر وظیفه‌ای عمومی و اجتماعی است. (جامع البیان)
6- ثمرات امر به معروف و نهی از منكر گاهی در افراد ظاهر می‌شود و گاهی در اجتماع. (جامع البیان)
7- قوام و پایداری یك جامعه در گرو برپایی امر به معروف و نهی از منكر است. (جامع البیان)
8- هدایت یافتن و عمل نتیجه‌ی محقق شدن امر به معروف و نهی از منكر می‌باشد. (جامع البیان)
9- آگاهی یافتن آمران به معروف و ناهیان از منكر نسبت به محدوده‌وظایفشان. (جامع البیان)
10- اگر بخواهیم امر و نهی ما مثمر ثمر باشد باید بین قول و عمل خود هماهنگی به وجود آوریم. (جامع البیان)
-------
«قال یقوم أرءیتم إن كنت علی بینه من ربی و رزقنی منه رزقاً حسناً و مآ أرید أن أخالفكم إلی مآ أنهاكم عنه إن أرید إلاّ الإصلح ما استطعت و ما توفیقی إلاّ بالله علیه توكّلت و إلیه أنیب» هود 88
گفت: ای قوم! به من بگویید هرگاه من دلیل آشكاری از پروردگارم داشته باشم، و رزق (و موهبت) خوبی به من داده باشد (آیا می‌توانم بر خلاف فرمان او رفتار كنم) من هرگز نمی‌خواهم چیزی كه شما را از آن باز می‌دادم، خودم مرتكب شوم! من جز اصلاح ـ تا آنجا كه توانایی دارم ـ نمی‌خواهم! و توفیق من جز به خدا نیست بر او توكل كردم! و به سوی او باز می‌گردم.
-------
«فلولا كان من القرون من قبلكم أولوا بقیه ینهون عن الفساد فی الأرض إلاّ قلیلاً مِمن أنجینا منهم و اتّبع الذین ظلموا مآ أترفوا فیه و كانوا مجرمین» هود 116
چرا در قرون (و اقوام) قبل از شما، دانشمندان صاحب قدرتی نبودند كه از فساد و زمین جلوگیری كنند! مگر اندكی از آنها كه نجاتشان دادیم! و آنان كه ستم می‌كردند از تنعّم و كامجویی پیروی كردند، و گناهكار بودند (و نابود شدند)
1- آیه بر وجوب نهی از منكر دلالت دارد. (تفسیر اختصاصی مجمع البیان)
2- ترك نمودن نهی از فساد و منكر را خداوند مذمت كرده است. (مجمع البیان)
3- آمران به معروف و ناهیان از منكر نجات پیدا می‌كنند. (تفسیر اختصاصی مجمع البیان)
4- ترك كنندگان امر به معروف و نهی از منكر هلاك می‌شوند. (تفسیر اختصاصی مجمع البیان)
-------
«و الذین ءاتینهم الكتب یفرحون بمآ أنزل إلیك و من الأحزاب من ینكر بعضه قل إنّما أمرت أن أعبد الله و لا أشرك به إلیه أدعوا و إلیه مئاب» رعد 36
كسانی كه كتاب آسمانی به آنان دادیم، از آنچه بر تو نازل شده، خوشحالند و بعضی از احزاب (و گروهها) قسمتی از آن را انكار می‌كنند؛ بگو: من مأمورم كه «الله» را بپرستم؛ و شریكی برای او قائل نشوم! به سوی او دعوت می‌كنم؛ و بازگشت من به سوی اوست.
-------
«و ضرب الله و مثلاً رجلین أحدهما أبكم لا یقدر علی شیء و هو كلّ علی مولئه أینما یوجهه لایأت بخیر هل یستوی هو و من یأمر بالعدل و هو علی صراط مستقیم» نحل 76
خداوند مثالی (دیگر) زده است، دو نفر را كه یكی از آن دو، گنگ مادر زاد است، و قادر بر هیچ كاری نیست و سربار صاحبش می‌باشد؛ او را در پی هر كاری بفرستد، خوب انجام نمی‌دهد؛ آیا چنین انسانی كه امر به عدل و داد می‌كند؛ و بر راهی راست قرار دارد، برابر است.
1- صفات آمران به معروف و ناهیان از منكر را بیان می‌كند. (جامع البیان)
2- زبان گویا در انجام این دو فریضه نقش مهمی دارد. (جامع البیان)
3- پیوستگی، مداومت و استمرار در انجام این دو فریضه بر بهتر محقق شدن و داشتن ثمرات نیاز و ضروری است. (جامع البیان)
4- آمدن فعل مضارع دلیل بر استمرار می‌باشد. (امر به معروف و نهی از منكر باید مستمر باشد.) (جامع البیان)
-------
«إن الله یامر بالعدل و الإحسن و إیتآی ذیالقربی و ینهی عن الفحشآء و المنكر و البغی یعظكم لعلّكم تذكّرون» نحل 90
خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیكان فرمان می‌دهد؛ و از فحشا و منكر و ستم نهی می‌كند؛ خداوند به شما اندرز می‌دهد، شاید متذكّر شوید.
1- خداوند هم امر به معروف و نهی از منكر می‌كند و كسی كه امر و نهی می‌كند، نوعی صفت پروردگار را داراست. (المیزان)
2- از تمام منكرات و فحشاء و ستمها باید نهی نمود. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
3- ما مأموریم نهی از منكر كنیم؛ منكر كاری است كه مردم در جامعه آنرا به خاطر زشتی‌اش یا به خاطر جرم و گناه ترك كرده باشند. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
4- امر و نهی پروردگار مستمر و دائمی است پس امر و نهی ما نیز باید دائمی و مستمر باشد. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
5- نهی خداوند از انجام منكرات- فحشاء- بغی؛ دلیل بر اهمیت امر به معروف و نهی از منكر می‌باشد. (مجمع البیان)
6- با مراجعه به قرآن و سنت، نسبت به منكرات، شناختی كه از شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منكر است حاصل می‌شود.
-------
«و كان یأمر أهله بالصّلوه و الزكوه و كان عند ربه مرضیاً» مریم 55
او همواره خانواده‌اش را به نماز و زكات فرمان می‌داد و همواره مورد رضایت پروردگارش بود.
1- برای آنكه امر به معروف و نهی از منكر سودمند باشد و اثرگذار شود باید در تحقق آن پافشاری و اصرار داشته باشیم و پیوسته امر و نهی نمائیم. (جامع البیان)
2- پاداش آمران به معروف و ناهیان از منكر رضایت پروردگار می‌باشد. (جامع البیان)
-------
«فقولا له قولاً لّینا لعلّه یتذكّر أو یخشی» طه 44
اما به نرمی با او سخن بگویید؛ شاید متذكر شود، یا (از خدا) بترسد.
1- آیه بر شرائط تأثیر امر به معروف و نهی از منكر دلالت می‌كند و برای اینكه امر و نهی مؤثر باشد، باید با زبان خوش و مهربانی باشد تا فرد مقابل آنرا بپذیرد و در وی تنفّر بوجود نیاورد. (مجمع البیان)
2- پیامدهای جهل به نیازهای امر به معروف و نهی از منكر، در نتیجه بد عمل كردن می‌باشد و نفرت به دنبال خواهد داشت. (مجمع البیان)
3- داشتن شناخت و علم و آگاهی نسبت به نیازهای امر به معروف و نهی از منكر در سریعتر مورد قبول واقع شدن آن كمك می‌كند و محققّ می‌یابد. (مجمع البیان)
1- آمر به معروف و ناهی از منكر باید دلسوزانه برخورد كند كه با خشونت راه به جایی نمی‌برد.
2- در امر به معروف و نهی از منكر ناامید نشویم.
3- ما مأمور به وظیفه‌ایم نه مأمور به نتیجه.
4- هدف از امر به معروف و نهی از منكر كردن ارشاد است نه انتقام جویی و مسائل دیگر
5- در امر و نهی كردن اول سراغ رهبران و كسانی كه نبض جامعه را در دست دارند برویم لذا فرمود اول برو سراغ فرعون نه بنی اسرائیل چرا كه عامل پیشرفت یا عقب افتادگی، خوشبختی، یا بدبختی یك ملّت قبل از هر چیز رهبران و سردمداران آن ملّت‌اند.
6- فرق میان «یتذكر» و «یخشی» در اینجا این است كه اگر با سخن نرم و ملایم با او روبرو شوید و در عین حال مطالب را با صراحت و قاطعیت بیان كنید، یك احتمال این است كه او دلایل منطقی شما را از دل بپذیرد و ایمان آورد. احتمال دیگر این است كه لااقل از ترس مجازات الهی در دنیا و آخرت و بر باد رفتن قدرتش، سر تسلیم فرود آورد و با شما مخالفت نكند.
7- در امر و نهی كردن همیشه صرف تنفر و انزجار قلبی و اخم كردن كفایت نمی‌كند. بلكه در برخی موارد باید زباناً وارد شد.
8- گاهی اثر امر و نهی كردن تعلّم و یادگیری است. گاهی یادآوری مسائلی است كه شخص فراموش كرده.
9- با وجودی كه خداوند متعال علم داشت كه فرعون ایمان نمی‌آورد (مؤمن و خاشع نمی‌شود) باز حضرت موسی‌(علیه السلام) را مأمور كرد تا او را ارشاد نماید این به خاطر این است كه درس به موسی و هارون و رهبران الهی بدهد. درس: (در امر و نهی كردن ناامید نشویم)
10- رضایت خدا بر رضایت غیر خداوند ترجیح دارد. (با وجودی كه حضرت موسی (علیه السلام) در خانه‌ی فرعون بزرگ شد. امّا باز هم امر و نهی فرعون نمود.)
11- آمر به معروف و ناهی از منكر را در اثرپذیری از امر و نهی‌اش امیدوار كنیم و از همان ابتدا او را ناامید نكنیم.
12- در امر و نهی كردن در برخی موارد انفرادی عمل نكنیم (فقولا) لذا حضرت موسی (علیه السلام) درخواست وزیر و پشتیبان نمود.
13- فرعونی كه ادعای خدایی می‌كند و آن موقعیت اجتماعی در میان بنی اسرائیل دارد باید شخصی مثل موسی و هارون برای ارشاد او فرستاد.
14- در امر و نهی كردن در بعضی مواقع گفتن یك نفر كفایت نمی‌كند. (فقولا)
15- اثر امر و نهی باید دائمی باشد. مستمر و بی وقفه باشد «یتذكر» و «یخشی» فعل مضارع رمز تداوم است.
16- وظیفه انبیاء ابلاغ است و قابل هم باید در قابلیت تام باشد لذا خداوند می‌فرماید: (قل)
تفسیر نمونه
1- آمر به معروف و ناهی از منكر باید با طرف مقابل خود با نرمی و لطافت سخن بگوید و امر و نهی نماید.
2- در امر به معروف و نهی از منكر تنها انزجار قلبی كفایت نمی‌كند بلكه در بعضی مواقع باید با زبان این امر صورت پذیرد و سخن نیز گفته شود.
3- آمر به معروف و ناهی از منكر باید امیدوار باشد به امر و نهی خود شاید مؤثر واقع گردد.
4- وظیفه‌ی آمر به معروف و ناهی از منكر تذكر دادن است خواه اثر گذار باشد خواه تأثیری نداشته باشد.
5- گاهی آمر به معروف و ناهی از منكر با امر و نهی خود فرد یا افراد مقابل را متذكر می‌شود و گاهی مرحله‌ی بالاتری رخ می‌دهد و آنها را خاشع می‌كند.
6- تأثیر سخن گفتن با نرمی و لطافت به مراتب بیشتر از غلظت و خشونت است لذا قرآن كریم تعبیر به «لین» می‌كند. حتی در برابر فرعون كه ادّعای خدایی می‌كرد، این واژه را بكار می‌برد كه جای تأمّل است.(الکشف والبیان فی تفسیر القرآن ثعلبی )
-------
«و أمر أهلك بالصّلوه و اصطبر علیها لا نسئلك رزقاً نّحن نرزقك و العقبه للتّقوی» طه 132
خانواده‌ی خود را به نماز فرمان ده؛ و بر انجام آن شكیبا باش، از تو روزی نمی‌خواهیم؛ (بلكه) ما به تو روزی می‌دهیم، و عاقبت نیك برای تقواست.
1- همانگونه كه رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) مأمور شد تا دعوت خودش را از خانواده و خویشاوندان خود شروع نماید، آمران به معروف و ناهیان از منكر نیز باید آنگونه عمل نمایند. (جامع البیان)
2- اول باید آمر به معروف و ناهی از منكر خود نسبت به آنچه می‌گوید عمل نماید بعد امر و نهی كند. (جامع البیان)
3- از جمله شرایط تأثیر امر به معروف و نهی از منكر یكسان بودن قول و عمل آمر و ناهی است. (مجمع البیان)
-------
«الذین إن مّكّنّهم فی الأرض أقاموا الصّلوه و ءاتوا الزكوه و أمروا بالمعروف و نهوا عن المنكر و لله عقبه الأمور» حج 41
همان كسانی كه هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم نماز را بر پا می‌دارند و زكات می‌دهند و امر به معروف و نهی از منكر می‌كنند و پایان همه كارها از آن خداست.
1- به پاداشتن امر به معروف و نهی از منكر نیازمند شرایط و ویژگیهایی است كه در تحقّق آن قدرت و توانایی آمر و ناهی جایگاه ویژه‌ای دارد. (جامع البیان)
2- خطاب آیه عمومیت دارد و شامل تمام انسانهاست و مربوط به زمان مشخص و فرد مشخصی نمی‌باشد. (مجمع البیان)
3- آیه دلالت بر وجوب امر به معروف و نهی از منكر دارد. چون صیغه امر و نهی، ظهور در وجوب دارد. (مجمع البیان)
4- ذكر امر به معروف و نهی از منكر در كنار زكات و نماز، نشانه‌ی اهمیت و ارزش این مسئله است. (مجمع البیان)
5- آرزوی مؤمنان این است كه در زمین قدرت یابند تا بتوانند جلوی منكرات را بگیرند. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
-------
«و إذا تتلی علیهم ءایتنا بینت تعرف فی وجوه الذین كفروا المنكر یكادون یسطون بالذین یتلون علیهم ءایتنا قل أفأنبئكم بشر من ذلكم النّار وعدها الله الذین كفروا و بئس المصیر» حج 72
و هنگامی كه آیات روشن ما بر آنان خوانده می‌شود، در چهره كافران آثار انكار مشاهده می‌كنی، آنچنان كه نزدیك است برخیزند و با مشت به كسانی كه آیات ما را بر آنها می‌خوانندحمله کنند! بگو: آیا شما را به بدتر از این خبر دهم؛ همان آتش سوزنده [دوزخ] كه خدا به كافران وعده داده و بد سرانجامی است.
-------
«و لو اتّبع الحق أهوآءهم لفسدت السموات و الأرض و من فیهن بل أتینهم بذكرهم فهم عن ذكرهم معرضون» مؤمنون 71
و اگر حق از هوسهای آنها پیروی كند، آسمانها و زمین و همه كسانی كه در آنها هستند تباه می‌شوند ولی ما قرآنی به آنها دادیم كه مایه یادآوری برای آنهاست، امّا آنان از (آنچه مایه) یاد آوریشان (است) رویگردانند.
-------
«أم تسئلهم خرجاً فخراج ربك خیر و هو خیر الرازقین» مؤمنون 72
یا اینكه تو از آنها مزد و هزینه‌ای (در برابر دعوتت) می‌خواهی؛ با اینكه مزد پروردگارت بهتر، و او بهترین روزی دهندگان است.
-------
«و إنّك لتدعوهم إلی صراط مستقیم» مؤمنون 73
بطور قطع، تو آنان را به راه راست دعوت می‌كنی.
-------
«یا أیها الذین ءامنوا لا تتبعوا خطوت الشّیطن و من یتّبع خطوت الشّیطن فإنّه یأمر بالفحشآء و المنكر و لو لا فضل الله علیكم و رحمته ما زكی منكم من أحد أبداً و لكن الله یزكّی من یشآء و الله سمیع علیمـا» نور 21
ای كسانی كه ایمان آورده‌اید! از گامهای شیطان پیروی نكنید هر كس پیرو گامهای شیطان شود (گمراهش می‌سازد زیرا) او به فحشا و منكر فرمان می‌دهد و اگر فضل و رحمت الهی بر شما نبود، هرگز احدی از شما پاك نمی‌شد، ولی خداوند هر كه را بخواهد تزكیه می‌كند؛ و خدا شنوا و داناست.
1- امر نمودن به فحشاء و منكرات از كارهای شیطان است. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
2- شیطان در امر به منكرات و نهی از معروفها خسته نمی‌شود و پیوسته بد كار خود مشغول است. پس ما نیز باید در امر به معروف و نهی از منكر پیوسته و مدام مشغول باشیم. (ترجمه‌ی تفیسر المیزان)
3- امر به معروف و نهی از منكر، نشانه‌ی ایمان است. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
4- امر به معروف و نهی از منكر نكردن، باعث می‌شود انسان و اجتماع به تدریج منحرف شوند. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
-------
«و أنذر عشیرتك الأقربین» شعراء 214
و خویشاوندان نزدیكت را انذار كن
-------
«حتّی إذآ أتوا علی واد النّمل قالت نمله یأیها النّمل ادخلوا مسكنكم لا یحطمنّكم سلیمن و جنوده و هم لا یشعرون» نمل 18
(آنها حركت كردند) تا به سرزمین مورچگان رسیدند؛ مورچه‌ای گفت:«ای مورچگان! به لانه‌های خود بروید تا سلیمان و لشكرش شما را پایمال نكنند در حالی كه نمی‌فهمند.
-------
«اتل ما أوحی إلیك من الكتب و أقم الصلوه إن الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنكر و لذكر الله أكبر و الله یعلم ما تصنعون» عنكبوت 45
آنچه را از كتاب (آسمانی) به تو وحی شده تلاوت كن، و نماز را بر پا دار، كه نماز (انسان‌ را) از زشتیها و گناه باز می‌دارد و یاد خدا بزرگتر است؛ و خداوند می‌داند شما چه كارهایی انجام می‌دهید.
1- «صلاه» به عنوان آمر و ناهی معرفی شده است و این عظمت و اهمیت كار آمران و ناهیان را می‌رساند.(مجمع البیان)
2- آمران به معروف و ناهیان از منكر با انزجار قلبی، لسانی و یدی به این امر می‌پردازند و نماز هم با اذكاری كه دارد، امر به معروف و نهی از منكر می‌كند. (مجمع البیان)
3- این آیه بنابراین تفسیر بر یكی از مراتب امر به معروف و نهی از منكر (مرتبه‌ی لسانی) دلالت دارد. (مجمع البیان)
-------
«یبنی أقم الصّلوه و أمر بالمعروف و انه عن المنكر و اصبر علی مآ أصابك إن ذلك من عزم الأمور» لقمان 17
پسرم؛ نماز را بر پادار، و امر به معروف و نهی از منكر كن و در برابر مصایبی كه به تو می‌رسد شكیبا باش كه این از كارهای مهمّ است.
1- اگر كسی خواسته باشد خود اهل معروف باشد باید امر به معروف و نهی از منكر نماید. (نور الثقّلین)
2- حضرت لقمان (علیه السلام) فرزند خود را مورد خطاب قرار می‌دهد و این از باب نمونه و مثال می‌باشد و خطاب وی شامل همه‌انسانها است. (نور الثّقلین)
3- امر به معروف و نهی از منكر آزار و اذیت‌هایی را به دنبال دارد كه تنها با صبر می‌توان این مشكلات را تحمّل كرد. (نور الثّقلین- مجمع البیان- ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
4- امر به معروف و نهی از منكر در كنار نماز قرار گرفته و این دلیل بر اهمیت این دو فریضه‌الهی می‌باشد. (مجمع البیان)
5- حكم نماز وجوب است و از كنار هم قرار گرفتن این فرایض در آیه وجوب امر به معروف و نهی از منكر استفاده می‌شود. (مجمع البیان)
6- معروف و منکر دو كلمه عام هستند كه شامل تمام طاعات و معاصی می‌شوند. (مجمع البیان)
7- مصائب و مشكلاتی كه در اجرای امر به معروف و نهی از منكر وجود دارد، مانع از انجام این دو فریضه نمی‌شود. (جامع البیان)
8- قرآن كریم انسان را به صبر در برابر مشكلات سفارش نموده است كه مشكلات امر به معروف را هم شامل می‌شود. (جامع البیان)
9- در انجام امر به معروف و نهی از منكر باید صابر باشیم. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
10- از جمله وصیت‌های پدر به فرزند خود این است كه فرزند را به امر به معروف و نهی از منكر نمودن سفارش كند. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
11- در اینكه امر به صبر در كنار امر به معروف و نهی از منكر آمده است، می‌فهمیم كه نباید توقع داشته باشیم كه فرد مقابل(به طور كامل) مطیع ما باشد.(ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
12- ما مأمور به وظیفه‌ایم، نه مأمور به نتیجه. (ترجمه‌ی تفسیر المیزان)
1- اولین سفارش به فرزندان سفارش به نماز است.
2- در امر به معروف و نهی از منكر كردن دلسوزانه برخورد نمائیم. (بنی)
3- خود كه عامل به نیكی‌ها شدید، بعد دیگران را امر كنید.
4- در برابر مصائب و مشكلات باید صابر و شكیبا باشیم كه این از كارهای اساسی و از وظایف هر انسانی است.
5- در امر به معروف و نهی از منكر در مقابل مشكلات و سودپرستان سلطه جو و گنهكاران آلوده و خود خواه كه به آسانی تسلیم نمی‌شوند و حتی در مقام اذیت و آزار و متهّم ساختن آمران به معروف برمی‌آیند باید صبر و استقامت ورزید.
6- باید معروف و منكر را شناخت بعد نسبت به آن امر كرد چه بسا بعضی مواقع امر به منكر و نهی از معروف نمائیم (در صورت نشناختن امر به معروف و نهی از منكر)
7- در امر به معروف و نهی از منكر كردن توقع نداشته باشیم شخص مقابل تسلیم محض ما باشد چه بسا در برخی موارد عكس‌العمل از خود نشان دهد، لذا باید صبر كرد.
8- فرزندان را با نماز و امر به معروف و نهی از منكر آشنا كنیم و به جای سفارش به اموری كه چه بسا خیر و دنیا و آخرت در آن نیست امر به مواردی كه مرضّی خداست كنیم. (تفسیر نمونه)
-------
«قل إنّما أعظكم بواحده أن تقوموا لله مثنی و فرادی ثم تتفكّروا ما بصاحبكم من جنّه إن هو إلاّ نذیر لكم بین یدی عذاب شدید» سبأ 46
بگو:«شما را تنها به یك چیز اندرز می‌دهم، كه: دو نفر دو نفر یا به تنهایی برای خدا قیام كنید، سپس بیندیشید این دوست و همنشین شما ‍]محمد] هیچ گونه جنونی ندارد؛ او فقط بیم دهنده شما در برابر عذاب شدید (الهی) است.
-------
«و من أحسن قولاً ممن دعآ إلی الله و عمل صلحاً و قال إنّنی من المسلمین» فصّلت 33
چه كسی خوش گفتارتر است از آن كسی كه دعوت به سوی خدا می‌كند، و عمل صالح انجام می‌دهد و می‌گوید: من از مسلمانانم.
1- هماهنگی قول و عمل. (جامع البیان)
2- قول نیكو و زبان خوش در امر و نهی تأثیر زیادی دارد. (جامع البیان)
1- اسلام با كمیت كار ندارد بلكه با كیفیت سر و كار دارد.
2- خوب حرف زدن ملاك است نه زیاد حرف زدن.
3- آمر به معروف و ناهی از منكر باید مردم را متوجه خدا كند نه متوجه دیگران یا نفس خودش.
4- وراث و افراد در برخی موارد به صورت سؤالی مطرح شود تا اثر بیشتری داشته باشد. مثل :«هل یستوی الذین و الذین لایعلمون»
5- در دعوت به سوی خداوند از سخنان زیبا و كلام نیكو استفاده نمائیم.
6- بهترین كلام‌ها و بهترین سخن‌ها، سخنی است كه در آن ارشاد و تذكر باشد.
7- این آیه با صراحت بهترین گویندگان را كسانی معرفی كرده كه دارای این سه وصفند:
1- دعوت به الله
2- عمل صالح
3- تسلیم در برابر حق
8- آمر به معروف و ناهی از منكر باید هم خوب حرف بزند و هم حرف خوب بزند. (تفسیر نمونه )
-------
«و ما تفرقوا إلاّ من بعد ماجاءهم العلم بغیا بینهم و لولا كلمه سبقت من ربك إلی أجل مسمی لّقضی بینهم و إن الذین أورثوا الكتب من بعدهم لفی شك منه مریب» شوری 14
آنان پراكنده نشدند مگر بعد از آنكه علم و آگاهی به سراغشان آمد؛ و این تفرقه جویی بخاطر انحراف از حق بود؛ و اگر فرمانی از سوی پروردگارت صادر نشده بود كه تا سرآمد معینی (زنده و آزاد) باشند در میان آنها داوری می‌شد؛ و كسانی كه بعد از آنها وارثان كتاب شدند نسبت به آن در شك و تردیدند؛ شكی همراه بابدبینی.
-------
«فلذلك فادع و استقم كمآ أمرت و لا تتّبع أهوآءهم و قل ءامنت بمآ أنزل الله من كتب و أمرت لأعدل بینكم الله ربنا و ربكم لنآ أعملنا و لكم أعملكم لا حجه بیننا و بینكم الله یجمع بیننا و إلیه المصیر» شوری 15
پس به همین خاطر تو (نیز آنان را) دعوت كن و آن چنان كه مأمور شده‌ای استقامت نما و از هوی و هوسهای آنان پیروی مكن و بگو:«به هر كتابی كه خدا نازل كرده ایمان آورده‌ام و مأمورم در میان شما عدالت كنم، خداوند پروردگار ما و شماست؛ نتیجه اعمال ما از آن ماست و نتیجه اعمال شما از آن شما؛خصومت شخصی در میان ما نیست، و خداوند ما و شما را در یك جا جمع می‌كند، و بازگشت (همه) به سوی اوست.
-------
«طاعه و قول معروف فإذا عزم الأمر فلو صدقوا الله لكان خیراً لّهم» محمد 21
(ولی) اطاعت و سخن سنجیده برای آنان بهتر است، و اگر هنگامی كه فرمان جهاد قطعی می‌شود به خدا راست گویند (و از در صدق و صفا در آیند) برای آنها بهتر می‌باشد.
-------
«یأیها الذین ءامنوا لم تقولون ما لا تفعلون - كبر مقتاً عند الله أن تقولوا ما لا تفعلون» صف 2و 3
ای كسانی كه ایمان آورده‌اید. چرا سخنی می‌گوئید كه عمل نمی‌كنید. - نزد خدا بسیار موجب خشم است كه سخنی بگوئید كه عمل نمی‌كنید.
-------
«أرءیت الذی ینهی» علق 9
به من خبر ده كسی كه نهی می‌كند.
1- آیه در مورد ابی لهب (لعنه الله علیه) نازل شده است كه نهی از معروف (نماز خواندن پیامبر (صلی الله و علیه وآله) نمود.
2- همان گونه كه كسانی امر به معروف و نهی از منكر می‌كنند در مقابل كسانی نیز هستند كه امر به منكر و نهی از معروف می‌كنند.
3- كسی كه نماز خواندن را نهی می‌كند، در ردیف ابولهب هاست و با آنها محشور می‌گردد.
4- آمران به منكر و ناهیان از معروف مدام به این موضوع می‌پردازند و آمران به معروف و ناهیان از منكر نیز باید در این مهم تداوم و استمرار داشته باشند.
5- یكی از راههای امر به معروف و نهی از منكر كردن اقامه و بر پاداشتن نماز است. (الکشف والبیان فی تفسیر القرآن ثعلبی )
-------
«أرءیت إن كان علی الهدی - أو أمر بالتّقوی» علق 11و 12
به من خبر ده اگر او به راه هدایت باشد.- یا (مردم را) به تقوا فرمان دهد (آیا نهی او سزاوار است)
-------
«إلاّ الذین ءامنوا و عملوا الصّلحت و تواصوا بالحق و تواصوا بالصّبر» عصر 3
مگر آنان كه ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند، و یكدیگر را به حق سفارش كرده و به استقامت توصیه نموده‌اند.
1ـ صبر,کلید و حلّال مشکلات است.(مجمع البیان)
2ـ صبر, زمینه ساز تحقّق امربه معروف ونهی از منکر می باشد.(مجمع البیان)
1- آمر به معروف و ناهی از منكر باید در انجام وظایف خود مصرّ باشد.
2- آمر به معروف و ناهی از منكر باید ابتدا خود عامل و اهل اصلاح باشد تا بتواند دیگران را امر به معروف و نهی از منكر نماید.
3- بنا به نقلی این دو آیه كه در آن صحبت از توصیه به حق و صبر است، عموماً به معنی امر به معروف و نهی از منكر عمومی گرفته نشده است بلكه این آیات مربوط به الگو سازی است واین آیات به درون سازی تشكل‌های اسلامی مربوط است.
4- عوامل نفسانی یا بیرونی دائماً می‌خواهد ایمان و عمل را از انسان بگیرد، لذا باید امر و توصیه به صبر و استقامت نمود.
5- مؤمنان بعنوان یك نهاد و گروه اسلامی، اوّل باید خود را حفظ كنند و این عقیده‌ی خود را با برهان تقویت نمایند و بعد هم معلّم باشند و هم متعلّم یعنی برای دیگران نیز الگو باشند.
6- این آیه اشاره دارد به اینكه مؤمنان باید مواظب مؤمنان باشند.
7- روایت شده وقتی اصحاب و یاران پیامبر (صلی الله علیه وآله) به یكدیگر می‌رسیدند، پیش از آن
كه از یكدیگر جدا شوند سوره‌ی والعصر را می‌خواندند و محتوای آنرا یاد آور می‌شدند، آنگاه هر كس پی‌كارش می‌رفت.